Skiednis fan bewenning
De gemeente Opsterlân hat in lange en unike skiednis. Fan de earste jagers oant midsiuwske doarpen en lettere ûntginning, it gebiet is konstant feroare tegearre mei it klimaat, de natuer en de minsken dy't dêr wennen. Hjirûnder fine jo in oersjoch per perioade.
Paleolitikum (Alde Stientiid - oant 9.600 f.Kr.)
Lânskip en libben
Yn waarme perioaden libben hjir Neandertalers . Se swalken yn lytse groepkes om en jeagen grut wild, lykas rindieren en hynders. Letter kamen de earste moderne minsken (Homo sapiens). Se folgen de keppels yn it iepen toendralânskip oan 'e ein fan 'e iistiid.
Ark en kampen
Neandertalers en lettere jagers makken flintark : hânbilen, skrapers, punten en messen. Se libben op heger sân, tichtby wetter en lâns it Koningsdiepkanaal. In tige grut jachtgebiet út 'e Hamburgerkultuer is ûndersocht by Ureterp, wêrby't tûzenen fynsten opsmiten binne.
Wat feroare is
Doe't it kâlder waard, migrearren minsken en bisten nei it suden. Om 30.000 f.Kr. hinne ferdwûnen de Neandertalers. Doe naam Homo sapiens it gebiet oer.
Wichtige lokale feiten
- Hânbile út Wijnjeterp (sawat 110.000 jier âld).
- Ureterp : grutste Nederlânske plak fan 'e Hamburgske kultuer.
- Fynsten ek by Bakkefean , Duurswoude , Siegerswoude en Nij Beets .
Mesolityk (Middenstientiid – 9.600 oant 4.900 f.Kr.)
Lânskip en libbenswize
It klimaat waard waarmer; leafbosken groeiden. Minsken libben as jager-fisker-samlers . Se bleauwen langer op ien plak en ferhúzen seizoensgebonden.
Fynsten en plakken
In protte lytse en fyn ark ( mikrolithen ) binne fûn. Bekende plakken lizze op sânrêgen en by wetter. Bakkefean wie de earste yn Nederlân dy't in dúdlik kamp út 'e Midsieuwen oanjoech. Elkgeweien , mooglik ritueel efterlitten, waarden fûn yn Nij Beets .
Iten en technology
Minsken jeagen op reeën, elanden en wylde swynen, fongen fisk en sammelen nuten en beien. Der binne spoaren fan kookputten en kookstiennen , en soms ek bonken of houten ark.
Wichtige lokale feiten
- Fêste kampings by Bakkefean (klassike fynst út 1928).
- In protte mesolityske fynsten by Ureterp , Siegerswoude , Olterterp/Heidehuzen , Beetstersweach en Hemrik .
- Kookputten yn it ferhege tsjerkhôf fan Siegerswoude (2012).
Neolitikum (Stientiid – 4.900 oant 2.000 f.Kr.)
Oergong nei lânbou
Om 4900 f.Kr. hinne ferskynden de earste boeren . Se ferbouden nôt (ynklusyf einekorn en emmerweet), hâlden fee en wennen yn houten huzen. Ierdewurk en skerpe stiennen bilen wiene karakteristyk.
Trechterbekerkultuer
Dizze groep is bekend fan 'e dolmens (bûten Opsterlân). Tal fan ierdewurkskerven , bilen , slypstiennen en slypstiennen binne fûn yn ús gemeente. Allardsoog is in toplokaasje mei ryk fersierd ierdewurk en bilen. Spoaren fan oerflaktegraven en in pylkpuntwurkpleats binne ûntdutsen yn Bakkefean .
Nije groepen oan 'e ein
Yn 'e lettere Nije Stientiid ûntstiene de Single Grave/Standfoot Beaker en Bell Beaker-kultueren . Se begroeven minsken yn grêfheuvels en brûkten nije lânbou-ark, lykas de heakploech.
Wichtige lokale feiten
- Allardsoog : tige wichtige side fan 'e Trechterbekerkultuer.
- Bakkefean : platte grêven, fersierde ierdewurk, ark.
- Bylzen en hammers ûnder oare yn Ureterp , Duurswoude , Wijnjeterp en by de Beakendyk lâns .
Brûnstiid (2.000–800 f.Kr.)
Brûns en hannel
Brûns (koper en tin) kaam fan bûten it lân. Brûnzen bilen, spearen, sieraden en messen waarden hjir brûkt. Sokke fynsten binne dien yn Bakkefean en Wynjewâld ; soms mooglik as offers yn turf of wetter.
Pleatsen en gebouwen
Pleatsen waarden grutter. Fee waard binnen yn 'e pleats húsfeste . Spiekers (nôtskuurs op peallen) stiene op it lângoed. Bemesting mei dong soarge foar bettere rispingen.
Begraffenissen en grêfheuvels
Yn 'e iere brûnstiid waarden de deaden begroeven yn grêfheuvels ; letter ek yn urnen . Grêfheuvels binne noch te sjen of binne oantoand yn en om Allardsoog , Bakkefean , Duurswoude en Hemrik .
Wichtige lokale feiten
- Brûnzen billen en spearen by Bakkefean ; slachbijl yn it Koningsdiepgebiet .
- Grêfheuvels : ynklusyf Allardsoog (meartal), Bakkefean en Duurswoude.
- Spoaren fan piken by opgravings by Oud-Ureterp en Oud-Wijnjeterp .
Izertiid (800 – 12 f.Kr.)
Lytse perseelbuorkerij
Izeren ark makken it bewurkjen fan it lân makliker. Boeren brûkten faak lytse, ommuorre fjilden (lykas rûchfjilden ). Der binne gjin dúdlike rûchfjilden fûn yn Opsterlân, mar se binne wol fûn yn 'e omkriten.
Wenning- en begraffenisrituelen
Urnen en skerven binne bekend by Allardsoog en Bakkefean . It wiete fean wreide him út; it waard dreger om dêr te wenjen. Grutte gebieten rekken (tydlik) ûntfolke.
Bysûndere ûntdekking letter yn 'e tiid
De ferneamde muntskat fan Terwispel (161 sulveren sceatta's, fûn yn 1863) lit ier-midsiuwske aktiviteit yn it feangebiet sjen.
Wichtige lokale feiten
- Isolearre fynsten út 'e izertiid by Bakkefean en Allardsoog .
- Útwreidzjen fan turf: tydlik minder bewenning.
- Terwispel muntskat (7e–8e iuw) fûn yn it turf.
Romeinske perioade en iere Midsiuwen (12 f.Kr. - 1000)
Pear ynwenners, mar kontakt
Opsterlân wie doe foar in grut part sompich . Der binne mar in pear spoaren fan permaninte bewenning, mar isolearre fynsten binne ûntstien: munten, sieraden en wapens wize op kontakt en migraasje.
Begjin mei mynbou fanút it westen
Fan 'e 9e oant de 10e iuw begûn lânoanwinning út it klaaigebiet fia de Boorne. Lytse delsettings ûntstienen op heger grûn en op terpen lâns feanwetterwegen.
Wichtige lokale feiten
- Sulveren munt by Ureterp , gouden fibula by Mersken/Siegerswoude , swurd by it Koningsdiep .
- Iere eksploitaasjes by Veenhoop (buorjende gemeente) en legere útrinners fan Boorne .
Hege en Lette Midsiuwen (1000 – 1500)
Eksploitearje, drainearje, bewenne
Boeren draegje it fean ôf mei sleatten rjochte op beken. Dêrtroch ûntstiet lange, smelle perselen en lintdoarpen lâns de hege sânrêgen: ûnder oare Beets, Beetstersweach, Olterterp, Ureterp, Siegerswoude, Duurswoude, Wijnjeterp, Hemrik, Lippenhuzen en Terwispel .
Tsjerken, kleasters en âlde begraafplakken
Parochys en kapellen waarden oprjochte. It bûtengebou/kleaster Mariënhof stie tichtby Bakkefean . Spoaren fan âlde tsjerkhôven ("âld/âld tsjerkehof") binne te finen yn it lânskip, faak tichter by it Koningsdjipkanaal as de hjoeddeiske tsjerken. Dêrûnder falle dy fan Wijnjeterp , Lippenhuizen , Olterterp en Beets .
Pleatsen en terreinen
Opgravings litte midsiuwske pleatstypen (Gasselte en Pesse) en "spiekers " (pleatsen) sjen. Pleatsen wiene yn linten regele en waarden faak omjûn troch sleatten . Mei de tiid ferskowen de doarpen nei it suden of noarden doe't de ûntwettering trochgie.
Wichtige lokale feiten
- Mariënhof (bûtenhôf Smalle Ee) by Bakkefean ; sleat, puin en begraafplak spoaren.
- Wijnjeterp en Ureterp : opgroeven pleatsen (12e iuw).
- Alde tsjerkhôven by Wijnjeterp, Lippenhuzen, Olterterp en Beets; ferskowing residential linen sichtber.
Moderne tiid (1500 – hjoed)
Turf en nije doarpen
Yn 'e moderne tiid waard op grutte skaal turf ôfgroeven . Dit feroare it lânskip dramatysk, en nije turfdoarpen ûntstienen, lykas Nij Beets en Tynje .
Wetterliny en fersterkingen
Opsterlân wie ûnderdiel fan de Friese Wetterliny . Der wiene ûnder oaren ferdigeningswurken by de Friesepalen en Bakkefean . De Sterrenschans by Bakkefean is in unyk oefenfort út de 18e iuw en is noch altyd sichtber yn it lânskip.
Fynsten út it moderne tiidrek
Opgravings hawwe tal fan artefakten oplevere: glês, ierdewurk, gespen, kogels en gewichten. Se iepenbierje ferhalen oer it deistich libben, hannel en militêre aktiviteit.
Wichtige lokale feiten
- Feanwinning : oarsprong fan Nij Beets en Tijnje .
- Sterrenschans (Bakkefean) en Frieschepalen redút as ûnderdiel fan de Wetterline.
- Resinte fynsten yn Bakkefean (glês ca. 1500, gespen, blunderbusbal).
Mear ynformaasje
