Evakuees yn Opsterlân
Tidens de Twadde Wrâldoarloch kamen tûzenen evakuees út súdlik en eastlik Nederlân yn Friesland telâne. In protte fûnen ek ûnderdak yn Opsterlân, faak by gastfamyljes of yn gebouwen lykas Harinxma State en Lauswolt. Argyfdokuminten litte sjen hoe't de gemeente en pleatslike kommisjes de opfang organisearren en hokker útdagings dêrmei gepaard gienen.
Yn 2025 fiere wy 80 jier befrijing. Frijheid is net iets dat fanselssprekkend is; sels no binne wy tsjûge fan konflikten yn 'e wrâld, dy't derfoar soargje dat grutte streamen minsken taflecht sykje. Sykje Minsken dy't earne oars in feilich plak hawwe Sykje , is in weromkommend ferskynsel yn elke oarloch. Yn 1944 begûn yn Nederlân in grutskalige beweging fan evakuees út swier troffen gebieten. Dit brocht allerlei praktyske problemen mei, ynklusyf húsfesting. Untelbere gastfamyljes iepenen har doarren foar de ferpleatsten. Famyljes út ûnder oare Roermond, IJmuiden en Arnhem moasten ynienen har huzen efterlitte, om't se yn 'e fjoerline sieten. Dizze kear befetsje de gemeentelike argiven ferskate dokuminten mei korrespondinsje tusken de gemeente Opsterlân en de Kommissaris foar de Evakuaasje fan de Boargerbefolking (no de Kommissaris fan de Kening) yn Leeuwarden, in posysje dy't doe troch Baron van Harinxma thoe Slooten beklaaid waard. Dit jout ynsjoch yn hoe't it opfangsysteem organisearre wie.
In grutte stream fan minsken
Op 3 novimber 1944 waard dúdlik dat Friesland op it punt stie fan in grutte ynstream fan flechtlingen út it súdlike diel fan Nederlân. Dêrom waarden de boargemasters fan 'e Friese gemeenten troch de Kommissaris foar de Evakuaasje fan 'e Boargerbefolking yn Leeuwarden byinoar roppen. It ûnderwerp fan diskusje wie de "Evakuaasjefraach". In gearkomste oer dit ûnderwerp wie pland foar 31 oktober 1944. Earste sifers dy't sirkulearren joegen oan dat sawat 12.000 minsken út 'e Achterhoeke fan Gelderlân nei Friesland kommen wiene. It plan wie om harren te ûnderbringen yn gemeenten benoarden de spoarline Harns-Grins en yn 'e gemeente Achtkarspelen. In stream minsken kaam ek út Limburch nei it noarden. De evakuaasje waard befel jûn troch de Dútske Wehrmacht. Gefjochtsoperaasjes twongen de befolking om nei it noarden te migrearjen. Dit waard te foet dien. De ôflizzende ôfstannen wiene dêrom sawat 25 kilometer deis. Ferfier waard regele fanút Ommen, fia De Wijk, Meppel en It Hearrenfean, sadat it grutste part fan 'e ferwachte 12.000 minsken har bestimming fia Leeuwarden berikke koene. In groep fan sawat 3.000 minsken waard ek ferfierd fia de rûte Gorredijk-Drachten-Surhuisterveen-Bûtenpost, om de gemeenten Achtkarspelen en Kollumerlân en Nijkruislân te berikken. Der waard ferwachte dat help foar dizze groep út Opsterlân, benammen Gorredijk, regele wurde soe. Der waard rûsd dat in groep fan sawat 1.000 minsken deis troch Gorredijk moast.
Koördinaasje en planning
In protte doarpen en stêden hienen lokale evakuaasjekommisjes. Om derfoar te soargjen dat alles goed ferrûn, waard it Komitee fan Gorredijk tillefoanysk of "orderlik" ynformearre oer de foarútgong fan 'e reis. Dêrnei moasten de flechtlingen fan in spesifike lokaasje ophelle wurde en waarm iten krigen. De sintrale keuken waard hjirfoar ynskeakele. Se soene ek mei hynder en wein út Drachten en Gorredijk ophelle wurde. It Komitee fan Drachten moast hjir ek op 'e tiid fan ynformearre wurde. Gorredijk waard beskôge as in tuskenstop. Medysk personiel waard frege om op 'e tiid klear te wêzen foar de siken. Al yn 1942 wie in spesjaal lokaal evakuaasjekomitee oprjochte, dat in liedende rol op him naam by sokke grutte transitgroepen.
Kapasiteitsproblemen
Ek yn Opsterlân waarden evakuees opnaam. Nettsjinsteande de poerbêste tariedings ûntstienen der op in stuit kapasiteitsproblemen. Op 8 febrewaris 1945 waard de Kommissaris foar de Evakuaasje fan de Boargerbefolking ynformearre dat de kapasiteit net genôch wie foar mear minsken. De gemeente Opsterlân soe nei ferwachting yn totaal 4.000 opfangplakken oanmeitsje. Mei troch de oerstreaming fan de polders waard dizze opfangkapasiteit flink fermindere: der soe in reduksje wêze fan 2.600 plakken. Opsterlân hie doe al teminsten 1.391 evakuees opnaam. It waard dúdlik dat it opnimmen fan mear minsken in grut probleem foarmje soe. Boppedat hie de berekkeningen gjin rekken hâlden mei it grutte oantal bern en hongerevakuees dat al opnaam waard. De polderautoriteiten en lokale evakuaasjekommisjes hawwe lykwols wol in list opsteld fan famyljes dy't yn oanmerking kamen foar evakuaasje. Se krigen de kâns om sels in plak te kiezen. Sykje binnen de gemeente.
Harinxma Steat en Lauswolt
Lokaasjes dêr't ûnderdak regele waard wiene ûnder oaren Harinxma State en ferskate keamers yn Lauswolt. Dizze lokaasjes waarden brûkt foar de evakuaasje fan 'e Roomsk-Katolike ynstelling "De Steenen Trappen". Harinxma State wie sels folslein beset foar it ûnderdak. Se hiene 16 grutte en lytsere keamers, de keuken, gong, souder, gongen, kelder, twa badkeamers en de hiele tún ta harren beskikking. Lauswolt stelde fiif grutte ûnmeubilearre keamers, twa meubilearre keamers en twa lytse ûnmeubilearre keamers beskikber. It tsjinstfeinthûs waard ek brûkt. Om de kosten fan it ûnderdak te beoardieljen, sette de gemeente yn augustus 1945 in ûndersyk yn nei de hierwearde en it fuortheljen fan 'e privee fetten troch de pleatslike sanitaasjetsjinst. Omdat de evakuaasje oplein wie troch de militêre autoriteiten, koe de feroarsake skea rapportearre en kompensearre wurde. De húsfeint melde ek skea oan in tapyt yn syn keamer, it linoleum op 'e keukenflierren en de troch swier gebrûk fersliten loper fan 'e gong. Acht wasktafels wiene ek stikken. De evakuaasjekommisje moast koördinearje hoe't de kosten fergoed wurde soene.
Mear ynformaasje
Mear ynformaasje oer de ûnderfiningen fan evakuees, harren gastfamyljes en de opfang is te finen by Tresoar: Tresoar - Twadde Thús | Evakuees en harren Friese gastfamyljes yn WO II
Ofbyldingsgalery
