Gorredijk Hegedyk
Om 1600 hinne, doe't it turf benoarden Kortezwaag weromwûn waard, waard de Hegedykdyk by Gorreveen trochgroeven om it útgroeven turf fuorthelle en it turf ûntwettere te litten. Yn 1630 waard in brêge boud op 'e krusing fan it kanaal en de dyk. Dit markearre it begjin fan 'e ûntwikkeling fan 'e "vlecke" Gorredijk.
Ambachtslju en keaplju festigen har om dizze krusing hinne. Gorredijk ûntwikkele him ta in trochfierhaven foar turf en hannelssintrum. It tsjinne ek as tsjinstferliener foar de omkriten. Yn 'e twadde helte fan 'e santjinde iuw krige Gorredijk ek strategysk belang, en yn 1672 waard in skâns boud. De besteande befolking waard nei dizze skâns ferpleatst. In herfoarme tsjerke waard binnen de skâns boud, dêr't no it tsjerkhôf oan de Kerkewal leit.
Yn 1735 en 1877 waard de Herfoarme Tsjerke fan Gorredijk renovearre en útwreide. De tsjerke stie op in ôfstân fan 'e huzen. Gorredijk hoegde yn 1830 gjin nij tsjerkhôf oan te lizzen, om't de tsjerke wat fierder fan wenwiken lei. Guon ynwenners waarden begroeven op it tsjerkhôf fan Kortezwaag. Om 1927 hinne waard in nij gemeentlik tsjerkhôf oanlein op 'e Hegedyk. It tsjerkhôf oan 'e Kerkewal waard ek lange tiid brûkt foar begraffenissen. Yn 1984 waard it tsjerkegebou sloopt, om't it yn minne steat wie. Restauraasje wie te djoer. Dit late úteinlik ta de sluting fan it tsjerkhôf. In part fan 'e tsjerkemuorren is noch te sjen. Neist it gemeentlik tsjerkhôf oan 'e Hegedyk waarden sawol it tsjerkhôf oan 'e Kerkewal as it tsjerkhôf yn Kortezwaag eigendom fan 'e gemeente.
Gemeentebegraafplak Hegedyk
Yn 1909 waard dúdlik dat in nij tsjerkhôf nedich wie, om't der gjin romte mear wie op it tsjerkhôf oan de Kerkewal. Der wie gjin romte om it tsjerkhôf fan Kortezwaag út te wreidzjen, dêrom waard besletten om in stik lân te keapjen. Sykje Krekt bûten Gorredijk hearde it stik lân dêr't it tsjerkhôf boud wurde soe ta de pastorije fan 'e Herfoarme Tsjerke fan Kortswaag. De grutte wie 1,75 hektare. Alde kaarten litte sjen dat der earder op dizze lokaasje of yn 'e buert in "âld tsjerkhôf" west hat.
Yn 1925 waard it earste ûntwerp foar it Iepenbiere Begraafplak fan Gorredijk tekene troch arsjitekt en gemeentearsjitekt Christiaan van Wamel (1890-1953). It Iepenbiere Begraafplak oan de Hegedyk waard stifte yn 1927. De ûntwerptekeningen waarden makke yn 1929. De fiver makke it ta in unyk ûntwerp foar syn tiid. Efter de sintrale yngong rûnen paden om in sirkelfoarmige fiver hinne. Dêr efter, wat ferhege, wie in fjild mei romte foar 456 grêven, ferdield yn acht perselen. In lyts mortuarium stie sintraal oan 'e ein fan it haadpaad. It begraafplak waard ferhege mei grûn dy't út 'e fiver helle wie. Omdat de begraafplakken heger wiene as it paad, waard in bakstiennen trep yn ekspresjonistyske styl boud. De trep hat in nei bûten bûgde bakstiennen balustrade. It begraafplak iepene op 19 july 1929.
Ein 1941 die de ôfdieling gemeentlike wurken in foarstel foar útwreiding yn by it gemeentebestjoer. It doel wie om nochris 476 grêven te meitsjen, ferdield oer fjouwer perselen. Yn 1942 waard it tsjerkhôf oan 'e efterkant útwreide. Mei dizze romte wie al rekken holden by de oanlis fan it earste diel. De besettingsmacht besleat lykwols de útwreiding te stopjen. De útwreiding waard yn 1946 foltôge. It klokhûs waard doe yn it midden fan it tsjerkhôf pleatst. De útwreiding waard ek ûntwurpen troch Van Wamel. It earste grêf yn it nije diel waard yn 1947 yn gebrûk nommen.
It klokkehûs wurdt no brûkt as opslach foar it ûnderhâldsark fan it tsjerkhôf. It klokkehûs waard ek ûntwurpen troch Christiaan van Wamel. It waard boud yn 1928 yn in arsjitektoanyske styl dy't besibbe wie oan it ekspresjonisme. Yn 1950 waard it mortuarium oan 'e efterkant útwreide mei itselde materiaal. In klok út 1952, makke troch de ferneamde klokkemakker Jacobus van Bergen út Midwolda, hinget yn 'e toer. Dizze klok ferfangt in achttjinde-ieuske klok fan Cyprianus Crans fan Enkhuizen, oarspronklik út Hemrik, dy't yn 1943 troch de besettingsmacht yn beslach naam waard. Op 5 maaie 1946 waard direkt efter de yngong in monumint oprjochte foar alle boargerslachtoffers, fersetsstriders en militêr personiel dy't tusken 1940 en 1945 it Keninkryk Nederlân tsjinne hawwe. De ûntwerper wie Nicolaas van der Kreek (1896-1967).
Tsjin 1963 wiene de measte grêven beset. Der waarden plannen makke om wer út te wreidzjen. Uteinlik waard besletten om it tsjerkhôf fan Kortezwaag út te wreidzjen. Yn 1975 waarden plannen makke foar in mortuarium.
Lokaasje yn it lânskip
Oan it uterlik en de stedsûntwerp fan it tsjerkhôf is der net folle feroare. Oan 'e Hegedyk binne ferskate nije frijsteande huzen boud, tusken de âldere huzen yn. Yn 'e jierren '60 waard oan dizze kant fan 'e Gorredyk in nije wenningbouproduksje boud. Oan 'e súdkant fan it tsjerkhôf waard de Hans de Jongwei boud. It tsjerkhôf beslacht mear as 1 hektare. De helte hat grêven, de oare helte in fiver, paden en in mortuarium. Fan 'e Hegedyk ôf liket it tsjerkhôf op in park, benammen fanwegen de grutte fiver. It tsjerkhôf leit krekt binnen it bestimmingsplan Gorredyk Kom. De omlizzende perselen binne oanwiisd foar agrarysk gebrûk en falle ûnder it Bestimmingsplan Lânlik Gebiet.
Bou en griene aspekten
De rûne fiver spilet in wichtige rol yn it ûntwerp. Lege ivichgriene strûken binne plante om de fiver hinne en oan 'e foarkant, om it oarlochsmonumint hinne. It terrein is symmetrysk. In kuiertún mei skelpepaden is oanlein om de fiver hinne en it âldste diel mei syn acht perselen. Knotwilgen omlizze de paden. De âldste tekeningen fan it ûntwerp litte twa fariaasjes sjen foar de beplanting. De beplanting is yn 'e rin fan 'e jierren fernijd. De yndieling fan 'e foartún is noch werkenber, mar de symmetry is fersteurd troch de bou fan in lykhûs. Yn beide hoeken, tusken de fiver en it tsjerkhôf, is in breed gebiet beplante mei rododendrons.
In pear iikbeammen om 'e fiver hinne binne noch ûnderdiel fan 'e orizjinele beplanting. Yn it ferline waard it âldste diel fan it tsjerkhôf skieden fan it foarste diel mei de fiver troch in hege, dûbele iikshage. It midden fan it âlde diel hie ek in snoeide iikshage. It middelste diel op 'e útwreiding hie in iikshage. In diel dêrfan is der noch, mar is no in lege hage. Dit soarget foar better sicht oer it hiele tsjerkhôf.
It âldste diel fan it tsjerkhôf bestiet út acht gazons mei grêven, skieden troch skelpepaden. De grêfplakken binne bedutsen mei gers. It nijere diel bestiet út fjouwer plakken mei rigen grêven yn it gers, skieden troch smelle skelpepaden. In konifeerhege grinzet oan de kuiertún en it tsjerkhôf. Eartiids stiene konifearen op de krusingen. It grien op it tsjerkhôf is no minder goed ûnderhâlden as oan it begjin fan 'e ieu. It is yn goede steat.
It tsjerkhôf, de yngongspoarte en de klokketoer (mortuarium) binne ryksmonuminten. Se waarden op 17 maaie 1999 oanwiisd as ryksmonumint (nûmer 513155) en op 14 septimber fan dat jier registrearre yn it ryksmonuminteregister. De útwreiding dy't yn 1950 oan it mortuarium tafoege is, is gjin ryksmonumint, om't er net âld genôch is. De yndieling fan it gemeentlike tsjerkhôf en de treppen binne fan algemiene kultuerhistoaryske en lânskiplike wearde fanwegen de hege kwaliteit fan it ûntwerp. In ienfâldich, mar unifoarm ynrjochte tsjerkhôf, yn 'e styl fan 'e Amsterdamske Skoalle, is seldsum yn Friesland en wurdt dêrom beskerme.
Typology fan 'e begraffenismûnen
In protte grêfstiennen binne wierskynlik ferdwûn of ferfongen. Dêrtroch is de begraffeniskultuer mear mingd wurden. Sûnt it begjin binne der mar in pear blauwe grêfstiennen pleatst. Mar se wiene oanwêzich, lykas âlde ôfbyldings sjen litte. Yn 'e perioade nei de foltôging fan it tsjerkhôf waarden benammen grêfstiennen oprjochte dy't karakteristyk binne foar in oergongsfaze. Dit wiene monuminten mei in mear saaklike styl en modern ûntwerp, mar soms noch âlde symboalen opnommen. In oantal opfallende grêfstiennen is ek te sjen yn 'e útwreiding. Yn dit diel fan it tsjerkhôf binne ek nijere grêfstiennen. Se binne makke fan ûngewoane materialen of hawwe in unike foarm, karakteristyk foar de perioade nei de Twadde Wrâldoarloch. Hoewol in protte grêfstiennen noch hielendal of foar in part blauwe stien befetsje, is ek in ferskaat oan oare materialen oanwêzich. In grut ferskaat oan symboalen is te sjen.
Benammen it âlde diel fan it tsjerkhôf befettet grêfstiennen dy't fan belang binne fanwegen har ûntwerp, materiaal of symbolyk. Minsken dy't wichtich wiene foar de skiednis fan Gorredijk en Kortezwaag yn 'e tweintichste iuw lizze dêr ek begroeven. De grêfstiennen binne benammen fan lokaal genealogysk belang en wurde net beskerme troch de nasjonale oerheid.
