Gorredijk Hegedyk
Om 1600 hinne, doe't it turf benoarden Kortezwaag eksploitearre waard, waard de Hegedyk by Gorreveen trochgroeven om it wûne turf ferfiere te kinnen en it turf ôf te wetterjen. Op de krusing fan it kanaal en de dyk waard yn 1630 in brêge boud. Dit wie it begjin fan it ûntstean fan 'vlecke' Gorredijk.
Ambachtslju en keaplju festigen har om dizze krusing hinne. Gorredijk ûntwikkele him ta in trochfierhaven foar turf en in hannelssintrum. It krige ek in soarchfunksje foar de omkriten. Yn 'e twadde helte fan 'e santjinde iuw waard Gorredijk ek strategysk wichtich en yn 1672 waard in skâns boud. De besteande bewenning kaam yn dizze skâns te lizzen. Binnen de skâns waard in herfoarme tsjerke boud, dêr't no it tsjerkhôf oan 'e Kerkewal leit.
Yn 1735 en 1877 waard de herfoarme tsjerke fan Gorredijk renovearre en útwreide. De tsjerke stie wat fan 'e huzen ôf. Gorredijk hoegde yn 1830 gjin nij tsjerkhôf te bouwen, om't de tsjerke wat fierder fan 'e wenwyk ôf lei. Guon fan 'e bewenners waarden begroeven op it tsjerkhôf fan Kortezwaag. Om 1927 hinne waard in nij gemeentlik tsjerkhôf oan de Hegedyk boud. It tsjerkhôf oan de Kerkewal waard ek lange tiid brûkt foar begraffenissen. Yn 1984 waard it tsjerkegebou sloopt, om't it yn minne steat wie. Restauraasje wie te djoer. It late úteinlik ta de sluting fan it tsjerkhôf. Guon fan 'e muorren fan 'e tsjerke binne noch te sjen. Neist it gemeentlik tsjerkhôf oan de Hegedyk waarden sawol it tsjerkhôf oan de Kerkewal as it tsjerkhôf fan Kortezwaag eigendom fan 'e gemeente.
Gemeentebegraafplak Hegedyk
Yn 1909 waard dúdlik dat in nij tsjerkhôf nedich wie, om't der gjin romte mear wie op it tsjerkhôf by Kerkewal. Der wie gjin romte om it tsjerkhôf fan Kortezwaag út te wreidzjen, dêrom waard besletten om in stik lân te keapjen. Sykje krekt bûten Gorredijk. It stik lân dêr't it tsjerkhôf boud wurde soe, hearde ta it pastorijebesit fan 'e herfoarme tsjerke fan Kortezwaag. De grutte wie 1,75 hektare. Alde kaarten litte sjen dat der op dizze lokaasje of tichtby al in 'âld tsjerkhôf' stien hie.
Yn 1925 waard it earste ûntwerp makke foar de Algemiene Begraafplak fan Gorredijk troch arsjitekt en gemeentearsjitekt Christiaan van Wamel (1890-1953). De Algemiene Begraafplak oan de Hegedyk waard stifte yn 1927. De tekeningen fan it ûntwerp waarden makke yn 1929. De fiver makke it ta in spesjaal ûntwerp foar dy tiid. Efter de sintrale yngong wiene paden om in rûne fiver hinne. Dêr efter, wat heger, wie in fjild mei romte foar 456 grêven. Dizze wiene ferdield oer 8 seksjes. In mortuarium stie sintraal oan 'e ein fan it haadpaad. It grêfplak waard ferhege mei de útgroeven grûn út 'e fiver. Omdat de grêffjilden heger wiene as it paad, waard in trep fan stiennen yn ekspresjonistyske styl boud. De trep hat in nei bûten ta bûgde bakstiennen balustrade. De begraafplak waard iepene op 19 july 1929.
Ein 1941 die de ôfdieling gemeentlike wurken in foarstel foar útwreiding oan it kolleezje fan boargemaster en wethâlders. It doel wie om nochris 476 grêven te meitsjen, ferdield oer 4 seksjes. Yn 1942 waard it tsjerkhôf oan 'e efterkant útwreide. Mei dizze romte wie al rekken holden by de oanlis fan it earste diel. De bewoner besleat lykwols om de útwreiding stil te lizzen. Yn 1946 waard de útwreiding foltôge. De kearn waard doe yn 'e midden fan it tsjerkhôf pleatst. De útwreiding waard ek ûntwurpen troch Van Wamel. Yn 1947 waard it earste grêf yn it nije diel yn gebrûk nommen.
It klokkehûs wurdt no brûkt as opslachplak foar ûnderhâldsark fan it tsjerkhôf. It klokkehûs is ek ûntwurpen troch Christiaan van Wamel. It waard boud yn 1928 yn in boustyl dy't besibbe is oan it ekspresjonisme. Yn 1950 waard it mortuarium oan 'e efterkant útwreide yn itselde materiaal. Yn 'e toer hinget in klok út 1952, makke troch de bekende klokkemakker Jacobus van Bergen út Midwolda. Dizze ferfangt in achttjinde-ieuske klok fan Cyprianus Crans út Enkhuizen, oarspronklik út Hemrik, dy't yn 1943 troch de besetters yn beslach naam waard. Op 5 maaie 1946 waard direkt efter de yngong in monumint pleatst foar alle boargerslachtoffers, fersetsstriders en soldaten yn tsjinst fan it Keninkryk fan 'e Nederlannen tusken 1940-1945. De ûntwerper wie Nicolaas van der Kreek (1896-1967).
Yn 1963 wiene de measte grêven beset. Der wiene plannen om wer út te wreidzjen. Uteinlik waard besletten om it tsjerkhôf fan Kortezwaag út te wreidzjen. Yn 1975 waarden plannen makke foar in mortuarium.
Lokaasje yn it lânskip
Der is net folle feroare oan it uterlik en de stedsûntwikkeling. Oan de Hegedyk binne ferskate nije frijsteande huzen tusken de âldere huzen boud. Yn de jierren sechtich is oan dizze kant fan de Gorredijk in nije wenwyk boud. Oan de súdkant fan it tsjerkhôf is de Hans de Jongwei oanlein. It tsjerkhôf is grutter as 1 hektare. De helte hat grêven, de oare helte in fiver, paden en in mortuarium. Fan de Hegedyk ôf liket it tsjerkhôf op in park, benammen fanwegen de grutte fiver. It tsjerkhôf leit krekt binnen it bestimmingsplan Gorredijk Kom. De perselen deromhinne hawwe in agraryske bestimming en falle ûnder it Bestimmingsplan Lânlik Gebiet.
Bou en griene aspekten
De rûne fiver spilet in wichtige rol yn it ûntwerp. Lege ivichgriene strûken binne plante om de fiver hinne en oan 'e foarkant om it oarlochsmonumint hinne. De yndieling fan it terrein is symmetrysk. In kuiertún mei skelpepaden is oanlein om de fiver hinne en it âldste diel mei de acht seksjes. Lâns de paden steane knotwilgen. De âldste tekeningen fan it ûntwerp litte twa farianten sjen foar de beplanting. De beplanting is yn 'e rin fan 'e jierren fernijd. De yndieling fan 'e foartún is noch werkenber, mar de symmetry is brutsen troch de bou fan in lykhûs. Yn beide hoeken tusken de fiver en it tsjerkhôf is in breed gebiet mei rododendrons.
In pear iikbeammen om 'e fiver hinne binne noch ûnderdiel fan 'e oarspronklike beplanting. Yn it ferline wie it âldste diel fan it tsjerkhôf skieden fan it foarste diel mei de fiver troch in hege, dûbele iikshage. It midden fan it âlde diel hie ek in snoeide iikshage. It middelste diel op 'e útwreiding hie in iikshage. In diel dêrfan is der noch, mar is no in lege hage. Dit soarget foar mear sicht oer it hiele tsjerkhôf.
It âldste diel fan it tsjerkhôf bestiet út acht gazons mei grêven, skieden troch skelpepaden. De grêffjilden binne bedutsen mei gers. It nijere diel bestiet út fjouwer gazons mei rigen grêven yn it gers en smelle skelpepaden dertusken. Oan 'e grins fan 'e kuiertún en it tsjerkhôf stiet in konifeerhege. Eartiids stiene konifearen op 'e krusingen. It grien op it tsjerkhôf wurdt no wat minder útwreide ûnderhâlden as oan it begjin fan 'e ieu. De steat fan ûnderhâld is goed.
It tsjerkhôf, de yngongspoarte en de klokketoer (mortuarium) binne ryksmonuminten. Op 17 maaie 1999 waarden se oanwiisd as ryksmonumint (nûmer 513155) en op 14 septimber fan dat jier waarden se registrearre yn it ryksmonuminteregister. De útwreiding dy't it mortuarium yn 1950 krige, falt net ûnder it ryksmonumint, om't it net âld genôch is. De oanlis fan it gemeentlike tsjerkhôf en de treppen binne fan algemiene kultuerhistoaryske en lânskiplike wearde fanwegen de goede kwaliteit fan it ûntwerp. In ienfâldich, mar unifoarm ynrjochte tsjerkhôf, yn 'e styl fan 'e Amsterdamske Skoalle, is seldsum yn Friesland en wurdt dêrom beskerme.
Typology fan 'e grêfmonuminten
It is wierskynlik dat in protte grêfmonuminten al ferdwûn binne of ferfongen binne. Dêrtroch hat de grêfkultuer in mear mingd byld krigen. Fan it begjin ôf binne der mar in pear blauwe stiennen grêfstiennen pleatst. Mar se wiene der wol, sa't âlde ôfbyldings sjen litte. Yn 'e perioade nei't it tsjerkhôf foltôge wie, waarden benammen grêfmonuminten pleatst dy't karakteristyk binne foar in oergongsfaze. It wiene monuminten mei in mear saaklike styl en moderner ûntwerp, mar soms noch mei âlde symboalen. Der binne ek in oantal opfallende grêfmonuminten op 'e útwreiding. Der binne ek jongere grêfmonuminten op dit diel fan it tsjerkhôf. Se binne makke fan spesjaal materiaal of mei in spesjale foarm, dy't karakteristyk is foar de perioade nei de Twadde Wrâldoarloch. Hoewol in protte grêfmonuminten noch hielendal of foar in part blauwe stien befetsje, binne der ek allegear oare materialen oanwêzich. Der binne in protte ferskillende symboalen te sjen.
Benammen yn it âlde diel fan it tsjerkhôf kinne jo grêfmonuminten fine, dy't nijsgjirrich binne fanwegen har ûntwerp, materiaal of symbolyk. Ek binne dêr minsken begroeven dy't wichtich wiene foar de skiednis fan Gorredijk en Kortezwaag yn 'e tweintichste iuw. De grêfmonuminten binne benammen fan lokaal-genealogysk belang en wurde net beskerme troch de steat.
