3. Wat binne ús útgongspunten? Fjouwer liedende tema's

A. Wat hâldt dit tema yn?

Identiteit en erfgoed yn ien azem

Identiteit en erfgoed geane oer wat Opsterlân sa unyk makket. Oer wat minsken ferbynt mei it lânskip en wat har it gefoel jout dat se Opsterlanners binne en hoe't wy dat foarmjaan.

Útwurking 

It sosjale en fysike lânskip yn Opsterlân is bysûnder en is troch de ieuwen hinne foarme troch minsken. It bepaalt de identiteit fan Opsterlân en syn ynwenners. Dy identiteit wurdt útdrukt yn it lânskip en kultuerhistoaryske eleminten en struktueren en ek yn de ynwenners, de skiednis en it karakter fan 'e doarpen. Us erfgoed bestiet net allinnich út parsellaasje, de lângoeden, ynfrastruktuer en archeologyske wearden, mar ek út tradysjes en kultuer. Want minsken hawwe it lânskip foarme, en it lânskip hat minsken foarme. 

It lânskip fan Opsterlân en hoe't it ûntstien is, sit ferankere yn it DNA fan syn ynwenners. Wy wolle dit DNA, dizze identiteit kenne en brûke, om't it is wat ús ynwenners en mienskip ferbynt.

Erfgoed en identiteit wurde makke troch sawol natuerlike prosessen as minsklike aksjes. Op dizze wize helpe se ús by it meitsjen fan keuzes en de manier wêrop wy mei ynwenners wurkje. It lânskip yn Opsterlân foarmet in rjochtlinige mjitte, in kompas, dêr't wy ús wurk nei ta foarmje wolle. 

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

1. Tegearre mei de Provinsje Fryslân hat de gemeente in yngeande analyze makke fan de Friese Archeologische Monumintenkaart Ekstra (FAMKE). As dizze nije FAMKE-kaart foar Opsterlân oannaam is, sil it ek tsjinje as boustien foar it miljeuplan Opsterlân (de ynstrumintale oersetting). Neist de FAMKE-kaart sille wy de kommende jierren ek wurkje oan in gemeentlike kultuerhistoaryske weardekaart. Dit sil ek rjochting jaan foar romtlike ûntwikkelingen en wy sille it ek oersette yn it miljeuplan. Wy sille yn petear gean mei inisjatyfnimmers en har freegje om oan 'e slach te gean mei de beskreaune wearden en kwaliteit, sadat se dizze yn har plannen opnimme kinne. Wy sille inisjativen op basis hjirfan beoardielje.


2. Us gemeente is altyd yn ûntwikkeling west. Opsterlân wurdt net opsluten; wy geane út fan behâld en ûntwikkeling basearre op soarchfâldige ôfwagings. Untwikkelingen sille ek needsaaklik en winsklik wêze foar de takomst. Wy beskôgje lykwols soarchfâldich oft in inisjatyf/yntervinsje past by ús identiteit en it lânskip.
   
   Wy brûke ús erfgoed en ús identiteit as ynspiraasjeboarne foar nije plannen en wy beskôgje sekuer hoe't inisjativen hjirby passe. Untwikkelingen lykas de grutte fan lânboubedriuwen, de romtlike ynfloed fan 'e enerzjytransysje, de effekten en maatregels op it mêd fan klimaatoanpassing en it behâld fan 'e kwaliteit fan libben hawwe allegear in fiergeande ynfloed op it lânskip. Wy sjogge goede kânsen foar ynnovative oplossingen, mearfâldich gebrûk fan romte en ûnderlinge fersterking. De identiteit fan Opsterlân kin de helpende en ferbinende faktor wêze.

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)

A. Wat hâldt dit tema yn?

Brede wolfeart yn ien azem

Brede wolfeart omfettet de folgjende fjouwer ambysjes dy't wy as gemeente formulearre hawwe yn 'e Untwikkelingsagenda foar in Ynklusive Maatskippij en de Previnsjeagenda: 

1. elkenien docht mei
2. elkenien kin him optimaal ûntwikkelje
3. elkenien kin sa lang mooglik ûnôfhinklik wêze;
4. en dêrom soargje wy foar in sûne en feilige wenomjouwing. 

Útwurking

De Friese Paradoks: wat is it? No, it giet sa. Hoewol it ynkommens- en opliedingsnivo it leechst is yn Nederlân, skoare de Friezen tige heech op 'e loktermometer. 

Dizze paradoks makket dúdlik dat ekonomyske yndikatoaren net allesomfiemjend binne as it giet om it mjitten fan wolfeart en wolwêzen. 'brede wolfeart' wurdt dêrom hieltyd faker sjoen as in ekstra benchmark. It doel is om te wurkjen oan it ferheegjen fan 'e 'kwaliteit fan libben', de wolfeart en it wolwêzen fan minsken en it ferbetterjen fan 'e wenomjouwing. Ekonomyske groei is net it eindoel, mar ien fan 'e yndikatoaren om brede wolfeart te fergrutsjen. 

It deistich libben spilet him foar in grut part ôf op lokaal en regionaal nivo. Yn Opsterlân betsjut dit yn en om de 16 doarpen hinne. Wêr't minsken wenje en wat de omjouwing (regio) te bieden hat oan wurk, sosjaal en ferskate maatskiplike foarsjennings, is dêrom fan grut belang. De skaal fan 'e gemeente en har direkte omjouwing is dêrom essensjeel foar in belied dat rjochte is op it ferbetterjen fan brede wolfeart. Yn har (sosjaal) belied rjochtet de gemeente har dêrom benammen op 'e mienskip'. Yn de Untwikkelingsaginda Ynklusive Maatskippij en yn de Previnsjeaginda hawwe wy hjirfoar fjouwer ambysjes formulearre. Dizze rjochtsje har op allerlei saken dy't sawol de wolfeart as it wolwêzen fan minsken befoarderje moatte. Tink oan wenjen, sûnens, kwaliteit fan libben, ûnderwiis, sosjale gearhing, persoanlike ûntwikkeling en (ûn)feiligens. 

Foar ús is wolfeart mear as it hawwen fan 'ynkommen en in dak boppe de holle'. As wy it konsept fan brede wolfeart oersette nei ús gemeente, giet it ek om saken lykas sûnens, kwaliteit fan libben, ûnderwiis, sosjale gearhing, persoanlike ûntwikkeling en feiligens.

It CBS mjit brede wolfeart en brûkt acht yndikatoaren. Wy brûke deselde yndikatoaren om dit tema ta te passen. Net alle acht hawwe lykwols direkt ynfloed op de fysike wenomjouwing. (Dit jildt foar BBP per capita en Materiële wolfeart en wolwêzen) In oantal fan 'e yndikatoaren wurde ek beskreaun yn 'e foarm fan in opdracht earne oars yn dizze Miljeufisy. Spesifyk giet it hjir om de yndikatoaren wenjen en wurkjen & learen. Hjir beheine wy ús ta de yndikatoaren 'sûnens', 'maatskippij' en 'feiligens'. De earste twa wurde yn ús Previnsjeaginda yntegraal benadere fanút in fisy fan positive sûnens.

Positive sûnens

Yn de Previnsjeaginda benaderje wy sûnens primêr as de kâns dy't ús ynwenners hawwe om mooglik kontrôle te hâlden oer har eigen ûnôfhinklikens, ûntwikkeling en dielname oan 'e maatskippij. Dêrby nimme wy it fitale doarp as útgongspunt. In fitaal doarp biedt ynwenners ferskate útgongspunten om sawol fysyk, mentaal as sosjaal-emosjoneel sûn te bliuwen. Ek it ûntwerp fan 'e wenomjouwing spilet hjir in rol yn. 

Der is in sterke relaasje tusken miljeu, libbensstyl en sûnens. Dit betsjut dat omtinken foar sûnens in eksplisite rol spilet yn ús Miljeufisy. Goede sûnens leveret in protte foardielen op, lykas beskreaun troch it Frysk Sosjaal Planburo. Minsken hawwe oer it algemien in bettere kwaliteit fan libben en meitsje minder gebrûk fan soarch as se sûn binne.

In sûne wenomjouwing is in wenomjouwing dy't as noflik belibbe wurdt, dy't sûn gedrach útnoeget en dêr't de druk op 'e sûnens sa leech mooglik is. Tink oan skjin wetter, skjinne boaiem, skjinne loft, feilich, grien, kânsen om te bewegen/rekreearjen/ûntspannen, sûn iten en in sûn klimaat yn gebouwen. Wy stribje der dêrom ek nei om te soargjen dat de wenomjouwing sa ûntwurpen is dat in aktive libbensstyl stimulearre wurdt en aktyf ferfier de maklike kar is.

Feilichheid

Feiligens is (krekt as sûnens en duorsumens) in breed konsept, dat ferskate oandachtsgebieten omfettet. Feiligens giet oer de fraach hoe't wy de risiko's dy't minsken rinne yn har fysike wenomjouwing safolle mooglik beheine kinne. 

Wy wolle in feilige fysike wenomjouwing oanbiede oan ús ynwenners en besikers. In protte partijen binne belutsen by it ûntwerp fan 'e omjouwing, wêrûnder de feilichheidsregio en miljeutsjinst. Yn it miljeuplan wurdt de ferbining makke mei it regionale risikoprofyl en de risiko's yn ús gemeente. Yn it miljeuplan wurdt de feilige fysike wenomjouwing fierder útwurke.
Dit giet oer: opslach, produksje, gebrûk en ferfier fan gefaarlike stoffen (eksterne feiligens);

• feiligens by eveneminten;
• effekten fan klimaatferoaring: heech wetter, (bosk)brannen;
• risiko's yn nije foarmen fan enerzjy;
• ferkearsfeiligens;
• sosjale feiligens.

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

1. Yn it belang fan ús ynwenners wolle wy dat de gemeente Opsterlân in sûne wenomjouwing hat. Wy wolle dêrom dat de waarnommen sûnens fan ús ynwenners itselde bliuwt of ferbetteret. 
2. Wy befoarderje de sûnens fan ús ynwenners. Wy dogge dit troch sport en beweging oan te moedigjen en ek troch aktyf de rookfrije generaasje te befoarderjen.
3. Wy wolle dat elk bern tagong hat ta in feilige boarterstún;
4. Wy yntegrearje beweging en fieding yn 'e fysike wenomjouwing. Konkreet betsjut dit dat wy by it wurkjen yn iepenbiere romten kânsen pakke om te wurkjen oan in wenomjouwing dy't in sûne libbensstyl útnoeget. 

Wat feiligens oanbelanget, fiere wy it liedende tema 'wy bouwe brede wolfeart' as folget út:

1. Wy wolle in feilige fysike wenomjouwing oanbiede oan ynwenners en besikers. Yn gearwurking mei de feilichheidsregio, miljeutsjinst en oare partners soargje wy dêrom foar in romtlik planningsproses wêrby't feiligensaspekten yn in ier stadium, fan 'e earste inisjativen ôf, rekken holden wurde. 
2. De keuzes dy't makke wurde foar it ûntwerp en gebrûk fan ús gebiet beynfloedzje de mjitte wêryn't minsken bleatsteld wurde oan de gefolgen fan ûngemakken en rampen en it risiko dat se rinne. Hoewol absolute feiligens nea te berikken is, leauwe wy dat it wichtich is dat der in transparante ôfwaging makke wurdt tusken feiligens en oare maatskiplike belangen. Safier mooglik wurde risikoboarnen en ûntfangers dêrom safolle mooglik fan elkoar skieden. 
3. Yn it proses fan de keuzes foar de ûntwikkeling fan in gebiet oant de realisaasje fan gebouwen en it gebrûk dêrfan, binne feiligensaspekten in trochgeand tema. Hjiryn wurdt eksplisite omtinken jûn oan sawol it foarkommen as it beheinen fan feiligensrisiko's as it bestriden fan brânen, rampen en de selsstannigens fan minsken dy't bleatsteld wurde oan dizze feiligensrisiko's. Hjiryn beskôgje wy fysike feiligenstema's lykas boskbrannen, heech wetter, eksterne feiligens (of gebrûk, opslach en transport fan gefaarlike stoffen), útfal fan fitale ynfrastruktuer (elektrisiteit, telekommunikaasje en ICT), eveneminten, brânbluswetterfoarsjennings en tagonklikens foar helptsjinsten. 
4. De risiko's dy't ûntsteane út boskbrannen, heech wetter (mei troch de relaasje mei klimaatferoaring) en ferkearsfeiligens wurde troch ús beskôge as prioriteitsrisiko's. Yn gearwurking mei de feilichheidsregio en oare partners wolle wy dizze risiko's safolle mooglik beheine.

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)

A. Wat hâldt dit tema yn?

Miljeukwaliteit yn ien azem

Miljeukwaliteit is de som fan romtlike kwaliteit, ekologyske en miljeukwaliteit en miljeuwaardering.

Útwurking 

By it yn wurking trede fan 'e Omgevingswet wy geane fan 'romtlike kwaliteit' nei 'miljeukwaliteit'. Miljeukwaliteit rjochtet him op 'e wurdearring fan it miljeu op in spesifyk plak en in spesifyk tiidstip. Jo kinne it ek gebietskwaliteit neame.

Hjirûnder ferklearje wy it konsept fan miljeukwaliteit mei help fan romtlike kwaliteit, ekologyske en miljeukwaliteit en miljeuwaardering. 

Romtlike kwaliteit

Trije basisprinsipes foarmje tegearre it konsept fan Romtlike Kwaliteit. Dit binne de gebrûkswearde, belibingswearde en takomstige wearde fan 'e romte wêryn't wy libje, wurkje en rekreëarje.

Romtlike kwaliteit seit wat oer oft (iepenbiere) romte goed brûkt wurde kin, oft it noflik is om dêr te ferbliuwen en oft it sa bliuwe sil. Passende romtlike kwaliteit foarkomt in negative spiraal fan ferfal, leechstân en kriminaliteit en hat dêrom (op lange termyn) in soad ynfloed op de leefberens fan buerten en doarpen. Derneist wurdt de leefberens beynfloede troch sosjale feiligens en de oanwêzigens fan foarsjennings en beynfloedet sa de waarnommen sûnens fan ús ynwenners.

Ekologyske en miljeukwaliteit

Dit konsept omfettet aspekten lykas lûd, geur, ljocht, tsjuster, stof en de kwaliteit fan boaiem, grûnwetter en oerflaktewetter en loft. Foarearst sille wy de wetlike miljeunormen as basis nimme. Hoewol de Omgevingswet Hoewol't der romte is om noarmen op basis fan gebiet en tema ta te passen, is der op it stuit gjin reden om dat te dwaan. 

Wy hâlde ek rekken mei de miljeuprinsipes fan it Ferdrach oangeande de wurking fan 'e Europeeske Uny (FEU).

1. It foarsoarchprinsipe. Dit betsjut dat wy aktiviteiten foarkomme dy't neffens ús in negative ynfloed op it miljeu hawwe. 
2. It prinsipe fan previntyf aksje. Wy besykje safolle mooglik miljeufersmoarging te foarkommen. Dit betsjut dat wy fan tefoaren maatregels nimme om in negative gefolgen fan in aktiviteit te foarkommen. Tink oan it brûken fan de bêste techniken, sadat der gjin loftfersmoarging optreedt. 
3. It prinsipe fan bestriding by de boarne. Dit betsjut dat wy yn gefal fan in negative gefolgen earst sjogge oft der wat feroare wurde kin by of yn 'e direkte omkriten fan 'e aktiviteit sels. Bygelyks troch fersmoarge loft op te fangen of troch lûdsisolearjende maatregels ta te passen by it bedriuw sels. 
4. It prinsipe dat de fersmoarger betellet. Dit betsjut dat de persoan dy't de aktiviteit útfiert ek betelje moat foar it foarkommen of opromjen fan de negative gefolgen. Dit kin it opromjen fan fersmoarging wêze of it bouwen fan in lûdsbarriêre by in wenwyk.

Miljeu-beoardieling

Miljeuweardearring giet oer de manier wêrop minsken harren omjouwing belibje en hokker wearde se deroan hechtsje. De wurdearring fan in plak wurdt bepaald troch in protte ferskillende aspekten. De ekonomyske, sosjale en ekologyske skaaimerken fan in plak binne foarbylden fan aspekten dy't bydrage oan de wurdearring fan in plak. Dit kin per situaasje ferskille en yn 'e rin fan' e tiid feroarje. 

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

De Miljeufisy is it dokumint om de ambysjes op it mêd fan miljeukwaliteit oan te jaan. De útwurking fan dizze ambysjes kin dan plakfine yn it te ûntwikkeljen Miljeuplan en/of Programma. Inisjatyfnimmers moatte útdage wurde om by te dragen oan de miljeukwaliteit. 

Op basis hjirfan wurkje wy dit liedende tema as folget út:

1. Wy sille it konsept fan regeljen, plannen, ûntwerpen, programmearjen op eindoelen en dy dêrnei testen feroarje. Ynstee dêrfan rjochtsje wy ús op in proses fan ynspiraasje foarôfgeand oan de realisaasje fan in inisjatyf om de miljeukwaliteit te ferbetterjen. Dit betsjut dat fan it begjin fan in planningsproses ôf omtinken jûn wurde moat oan arsjitektuer, kultuerhistoarje, lânskip, iepenbiere romte en natuerlike wearden. Wy freegje inisjatyfnimmers om foarôf te analysearjen wat de besteande romtlike kwaliteiten binne fan it (te ûntwikkeljen) gebiet of de lokaasje. Wy dogge dit oan 'e hân fan de folgjende twa fragen: hokker wearden kinne bewarre bliuwe tidens de ûntwikkeling en hokker wearden sille ferdwine?
2. Hokker (nije) wearden kinne ûntwikkele wurde? Us rol sil ferskowe fan stjoeren nei rjochtsjen en/of advisearjen/stipe (yn in aktive dialooch mei de mienskip/omjouwing). De inisjatyfnimmer fan in romtlike yntervinsje of ûntwikkeling moat de omjouwing aktyf en betsjuttingsfol belûke by it foarmingsproses fan in inisjatyf. Dit mei it each op it safolle mooglik ferbinen fan belangen bûten dy yntervinsje of ûntwikkeling mei it inisjatyf. 
3. By elke ûntwikkeling stribje wy dernei om de romtlike kwaliteit te behâlden of te ferbetterjen. Dit betsjut dat: a. de romtlike yntervinsje rjochte wêze moat op in duorsume ûntwikkeling fan dy omjouwing [Takomstige wearde] b. omtinken jûn wurde moat oan saken lykas in tûke lokaasjekar en goede berikberens [Gebrûkswearde] c. wy romtlike yntervinsjes beoardielje op de fisuele kwaliteit. Dit giet oer de estetyk, it uterlik, de belibingswearde en de byldkwaliteit [Belibingswearde]
4. Troch ús bestimmingsplannen hawwe wy in romtlike skieding regele tusken bygelyks wenten en miljeuskealike aktiviteiten op basis fan de Wet Romtlike Oardering. Om ús ynwenners te beskermjen tsjin oerlêst en ûngemak. Sokke beskermingsregels binne opnommen yn it miljeuplan.
5. It realisearjen fan miljeukwaliteit is it leverjen fan maatwurk, sawol fysyk as sosjaal. Goede miljeukwaliteit ûntstiet as partikuliere en iepenbiere ambysjes earne byinoar komme. As gemeente sille wy ús ynsette foar it realisearjen fan in goed gearwurkingsproses. 

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)

A. Wat hâldt dit tema yn?

Duorsum gebrûk fan romte yn ien azem

Duorsum lângebrûk is in foarm fan lângebrûk dy't rjochte is op it berikken fan in sosjaal, ekonomysk en ekologysk akseptearre libbensomjouwing en it sa te brûken troch de hjoeddeiske generaasje dat de mooglikheden fan takomstige generaasjes net beheind wurde.

Útwurking 

De kombinaasje fan in goede wenomjouwing, goede en foldwaande wurkgelegenheid en goede foarsjennings makket Opsterlân in oantreklike gemeente. Om de gemeente oantreklik te hâlden foar takomstige generaasjes, is fysike romte nedich foar wenjen, grien, natuer, wetter, bedriuwen, tsjinsten en rekreaasje. Tagelyk stiet de gemeente foar in protte útdagings. Taken op it mêd fan klimaat en enerzjy freegje bygelyks eksplisyt om fysike romte, ek yn ús gemeente. Dizze ûntwikkelingen sille (úteinlik) de frije romte binnen de gemeentegrinzen beheine. In feroaring yn ús oanpak fan 'e fysike wenomjouwing is dêrom winsklik.

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

1. Wy stribje nei duorsum, ferantwurdlik en mearfâldich gebrûk fan romte. Dit begjint yn it proses fan lokaasjeseleksje, ûntwerp en ûnderbouwing. Wy sjogge nei de folgjende aspekten:

a. Demografyske ûntwikkeling. Nasjonale trends, lykas fergrizing en in tanimming fan húshâldens, binne ek jildich yn Opsterlân. Wy hâlde rekken mei demografyske ûntwikkelingen by it ûnderbouwen en beoardieljen fan projekten;

b. Sosjale need is in wichtich kritearium;

c. Mooglikheden foar tydlik gebrûk fan romte.

d. Wy rjochtsje ús op werbrûk en dêrmei brûke wy alles wat der is. Karakteristike gebouwen lykas pleatsen op it plattelân kinne foar in oare funksje brûkt wurde as de lânbou ophâldt. Funksjonele feroaring kin der ek foar soargje dat karakteristike gebouwen binnen de doarpen bewarre bliuwe. Op dizze wize wurdt leechstân foarkommen en bliuwe gebouwen bewarre.

e. Mooglikheden om meardere funksjes op in lokaasje te kombinearjen. Ynstee fan it optimalisearjen fan de hoemannichte bou (kwantiteit), kieze wy foar mearfâldich gebrûk fan romte en de kwaliteit fan 'e beskikbere romte. Wy wolle in goed trochtochte miks fan funksjes berikke. In pear foarbylden kinne dit yllustrearje: 

• i. By it opnij ûntwerpen fan in dyk jouwe wy net 'automatysk' romte oan dykbrûkers. By it oanlizzen en opfoljen fan bermen sjogge wy ek nei mooglikheden om waarmtestress en wetteroerlêst te bestriden en de biodiversiteit te fergrutsjen. En wy brûke ûnderhâldsarme materialen. 
• ii. Klimaatferoaring fereasket mear romte foar grien en (iepen) wetter om de gefolgen fan swiere rein en droechte op te fangen en foar koeling te soargjen. In fariearre oanbod fan grien en wetter draacht lykwols ek by oan in oantreklike wen- en wurkomjouwing, is noflik om yn te ferbliuwen en noeget út ta in sûne libbensstyl, sawol foar ynwenners as besikers.
• iii. By it (opnij)ûntwerpen fan iepenbiere romten sjogge wy net allinnich nei klimaatoanpassingsmaatregels, mar ek nei kânsen om sûnens en ûnderfinings te stimulearjen. 
• iv. Yn projekten yn 'e boude omjouwing rjochtsje wy ús op it kombinearjen fan funksjes. 

2. Duorsum gebrûk fan romte giet ek oer in libbensomjouwing dy't ekologysk lykwichtich is. Wy wolle dat takomstige generaasjes teminsten deselde ekologyske wearden kinne genietsje as de hjoeddeiske generaasje. Wy sette ús dêrom yn foar mear en ferskaat grien. Dit betsjut mear beplanting, mear parken en mear beammen. Dit draacht by oan it fergrutsjen fan biodiversiteit.

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)