3. Wat binne ús prinsipes? Fjouwer liedende tema's

A. Wat hâldt dit tema yn?

Identiteit en erfgoed yn ien azem

Identiteit en erfgoed geane oer wat Opsterlân sa unyk makket. It giet oer wat minsken ferbynt mei it lânskip, wat har it gefoel jout dat se Opsterlanners binne, en hoe't wy dat foarmjaan.

Útwurking 

It sosjale en fysike lânskip fan Opsterlân is unyk en is troch de ieuwen hinne foarme troch minsken. It helpt de identiteit fan Opsterlân en syn ynwenners te definiearjen. Dizze identiteit komt ta utering yn it lânskip en kultuerhistoaryske eleminten en struktueren, lykas yn 'e ynwenners, de skiednis en it karakter fan 'e doarpen. Us erfgoed bestiet net allinnich út lânferdielingen, besittings, ynfrastruktuer en archeologyske wearden, mar ek út tradysjes en kultuer. Want minsken hawwe it lânskip foarme, en it lânskip hat minsken foarme. 

It lânskip fan Opsterlân en syn oarsprong binne djip yn it DNA fan syn ynwenners ferankere. Wy wolle dit DNA, dizze identiteit begripe en brûke, om't it is wat ús ynwenners en mienskip ferieniget.

Erfgoed en identiteit wurde foarme troch sawol natuerlike prosessen as minsklike aksjes. Op dizze wize begeliede se ús besluten en beynfloedzje se hoe't wy gearwurkje mei ynwenners. It lânskip fan Opsterlân tsjinnet as in liedende benchmark, in kompas, wêrmei't wy ús wurk foarmjaan wolle. 

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

1. Tegearre mei de Provinsje Fryslân hat de gemeente in detaillearre ferzje ûntwikkele fan de Friese Archeologische Monumintenkaart Ekstra (FAMKE). Sadree't dizze nije FAMKE-kaart foar Opsterlân fêststeld is, sil it ek tsjinje as boustien foar it miljeuplan Opsterlân (de ynstrumintale oersetting). Neist de FAMKE-kaart sille wy de kommende jierren ek in gemeentlike kultuerhistoaryske weardekaart ûntwikkelje. Dit sil helpe by it begelieden fan romtlike ûntwikkelingen en sil opnommen wurde yn it miljeuplan. Wy sille mei inisjatyfnimmers gearwurkje en har freegje om de beskreaune wearden en kwaliteit oan te pakken, sadat se dy yn har plannen opnimme kinne. Wy sille inisjativen beoardielje op basis fan dizze beoardieling.


2. Us gemeente is altyd yn ûntwikkeling west. Opsterlân wurdt net ôfsletten; wy leauwe yn behâld en ûntwikkeling basearre op soarchfâldige ôfwaging. Takomstige ûntwikkelingen sille ek needsaaklik en winsklik wêze. Wy beskôgje lykwols soarchfâldich oft in inisjatyf of yntervinsje past by ús identiteit en it lânskip.
   
   Wy brûke ús erfgoed en identiteit as ynspiraasje foar nije plannen en beskôgje sekuer hoe't inisjativen hjiryn passe. Untwikkelingen lykas de grutte fan lânboubedriuwen, de romtlike ynfloed fan 'e enerzjytransysje, de effekten en maatregels oangeande klimaatoanpassing, en it behâld fan 'e kwaliteit fan libben hawwe allegear in fiergeande ynfloed op it lânskip. Wy sjogge poerbêste kânsen foar ynnovative oplossingen, meardere romtegebrûk en ûnderlinge fersterking. De identiteit fan Opsterlân kin in nuttige en ferienigjende faktor wêze.

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)

A. Wat hâldt dit tema yn?

Brede wolfeart yn ien azem

Brede wolfeart omfettet de folgjende fjouwer ambysjes dy't wy, as gemeente, formulearre hawwe yn 'e Untwikkelingsagenda foar in Ynklusive Maatskippij en de Previnsjeagenda: 

1. elkenien docht mei
2. elkenien kin him optimaal ûntwikkelje
3. elkenien kin sa lang mooglik ûnôfhinklik wêze;
4. en dêrom soargje wy foar in sûne en feilige wenomjouwing. 

Útwurking

De Friese Paradoks: wat is it? No, sa wurket it. Hoewol har ynkommen en opliedingsnivo it leechst binne yn Nederlân, skoare Friezen tige heech op 'e loksskaal. 

Dizze paradoks beklammet dat ekonomyske yndikatoaren net wiidweidich binne as it giet om it mjitten fan wolfeart en wolwêzen. Dêrom wurdt "brede wolfeart" hieltyd faker sjoen as in oanfoljende maatregel. It doel is om te wurkjen oan it ferheegjen fan 'e "kwaliteit fan it libben", de wolfeart en it wolwêzen fan minsken, en it ferbetterjen fan 'e wenomjouwing. Ekonomyske groei is net it eindoel, mar ien yndikator foar it fergrutsjen fan brede wolfeart. 

It deistich libben spilet him foar in grut part ôf op lokaal en regionaal nivo. Yn Opsterlân betsjut dit yn en om de 16 doarpen hinne. Wêr't minsken wenje, en wat de omjouwing (regio) te bieden hat oan wurkgelegenheid, sosjale tsjinsten en ferskate mienskipsfoarsjennings, is dêrom fan grut belang. De skaal fan 'e gemeente en har direkte omjouwing is dêrom essensjeel foar in belied dat rjochte is op it ferbetterjen fan brede wolfeart. Dêrom rjochtet it (sosjale) belied fan 'e gemeente him benammen op 'e mienskip. Yn 'e Agenda foar Ynklusive Maatskippijûntwikkeling en de Agenda foar Previnsje hawwe wy hjirfoar fjouwer ambysjes formulearre. Dizze rjochtsje har op ferskate ûnderwerpen dy't sawol wolfeart as wolwêzen befoarderje moatte. Dêrûnder falle húsfesting, sûnens, kwaliteit fan libben, ûnderwiis, sosjale gearhing, persoanlike ûntwikkeling en (ûn)feiligens. 

Foar ús is wolfeart mear as allinnich in ynkommen en in dak boppe de holle hawwe. As wy it konsept fan brede wolfeart tapasse op ús gemeente, omfettet it ek dingen lykas sûnens, kwaliteit fan libben, ûnderwiis, sosjale gearhing, persoanlike ûntwikkeling en feiligens.

It CBS mjit brede wolfeart en mjit it mei acht yndikatoaren. Wy brûke deselde yndikatoaren om dit tema ta te passen. Net alle acht hawwe lykwols direkt ynfloed op 'e fysike omjouwing. (Dit jildt foar BBP per capita en Materiële wolfeart en wolwêzen.) Ferskate fan 'e yndikatoaren wurde ek beskreaun yn 'e foarm fan in ferklearring earne oars yn dizze Miljeufisy. Spesifyk binne dit de yndikatoaren foar wenjen, wurkjen en learen. Hjir beheine wy ús ta de yndikatoaren 'sûnens', 'maatskippij' en 'feiligens'. De earste twa wurde yntegraal benadere yn ús Previnsje-aginda fanút in perspektyf op positive sûnens.

Positive sûnens

Yn de Previnsjeaginda benaderje wy sûnens primêr as de kâns dy't ús ynwenners hawwe om kontrôle te nimmen oer har eigen ûnôfhinklikens, ûntwikkeling en dielname oan 'e maatskippij. Wy nimme it libbene doarp as ús útgongspunt. In libbene doarp biedt ynwenners ferskate útgongspunten om de fysike, mentale en sosjaal-emosjonele sûnens te behâlden. De ûntwerp fan 'e wenomjouwing spilet hjir ek in rol yn. 

Der is in sterke ferbining tusken miljeu, libbensstyl en sûnens. Dêrom spilet sûnens in promininte rol yn ús Miljeufisy. Goede sûnens leveret wichtige foardielen op, sa't it Fries Sociaal Planbureau útleit. Minsken hawwe oer it algemien in bettere kwaliteit fan libben en binne minder ôfhinklik fan sûnenssoarch as se sûn binne.

In sûne wenomjouwing is ien dy't as noflik waarnommen wurdt, sûn gedrach stimulearret en de ynfloed op 'e sûnens minimalisearret. Tink oan skjin wetter, skjinne boaiem, skjinne loft, feiligens, grien, kânsen foar oefening, rekreaasje en ûntspanning, sûn iten en in sûn binnenklimaat. Dêrom stribje wy dernei om de wenomjouwing sa te ûntwerpen dat it in aktive libbensstyl stimulearret en aktyf ferfier de foarkar makket.

Feilichheid

Feiligens (lykas bygelyks sûnens en duorsumens) is in breed konsept dat meardere soarchgebieten omfettet. Feiligens giet oer hoe't wy de risiko's dy't minsken yn har fysike omjouwing tsjinkomme minimalisearje kinne. 

Wy wolle in feilige fysike wenomjouwing oanbiede oan ús ynwenners en besikers. By it ûntwerp fan dizze omjouwing binne in soad partijen belutsen, wêrûnder de feilichheidsregio en miljeu-ynstânsje. It miljeuplan keppelet dit oan it regionale risikoprofyl en de risiko's binnen ús gemeente. It plan beskriuwt de feilige fysike wenomjouwing fierder.
Dit giet oer: opslach, produksje, gebrûk en ferfier fan gefaarlike stoffen (eksterne feiligens);

• feiligens by eveneminten;
• effekten fan klimaatferoaring: heech wetter, (bosk)brannen;
• risiko's mei nije foarmen fan enerzjy;
• feiligens op 'e dyk;
• sosjale feiligens.

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

1. Foar ús ynwenners wolle wy dat de gemeente Opsterlân in sûne wenomjouwing hat. Dêrom wolle wy dat de waarnommen sûnens fan ús ynwenners itselde bliuwt of ferbetteret. 
2. Wy befoarderje de sûnens fan ús ynwenners. Wy dogge dit troch sport en beweging oan te moedigjen en troch aktyf de rookfrije generaasje te befoarderjen.
3. Wy wolle dat elk bern tagong hat ta in feilige boarterstún;
4. Wy yntegrearje oefening en fieding yn 'e fysike omjouwing. Yn 'e praktyk betsjut dit dat wy by it wurkjen yn iepenbiere romten kânsen pakke om in wenomjouwing te kreëarjen dy't in sûne libbensstyl stimulearret. 

Oangeande feiligens fiere wy it liedende tema 'wy bouwe oan brede wolfeart' as folget út:

1. Wy wolle in feilige fysike wenomjouwing biede oan ynwenners en besikers. Yn gearwurking mei de feilichheidsregio, miljeu-ynstânsje en oare partners soargje wy dêrom foar in romtlike planning wêrby't feiligensaspekten fan it begjin ôf oan yn oerweging nommen wurde, al by de earste inisjativen. 
2. De keuzes dy't makke wurde oangeande it ûntwerp en gebrûk fan ús gebiet beynfloedzje de mjitte wêryn't minsken bleatsteld wurde oan de effekten fan ûngemakken en rampen en de risiko's dy't se rinne. Hoewol absolute feiligens nea berikber is, leauwe wy dat it wichtich is om feiligens transparant ôf te wegen tsjin oare maatskiplike belangen. Dêrom wurde boarnen en ûntfangers fan risiko's safolle mooglik fan elkoar skieden. 
3. Feilichheidsaspekten binne in konstant tema yn it hiele proses, fan 'e ûntwerpkeuzes foar in gebiet oant de bou en it gebrûk fan gebouwen. Wy rjochtsje ús eksplisyt op it foarkommen en ferminderjen fan feiligensrisiko's, lykas it bestriden fan brânen en rampen, en it garandearjen fan 'e selsstannigens fan minsken dy't bleatsteld binne oan dizze risiko's. Wy beskôgje fysike feiligensproblemen lykas boskbrannen, oerstreamingen, eksterne feiligens (of it gebrûk, opslach en ferfier fan gefaarlike materialen), it útfallen fan krityske ynfrastruktuer (elektrisiteit, telekommunikaasje en ICT), eveneminten, brânbestridingswetterfoarsjenning en tagonklikens foar helptsjinsten. 
4. Wy beskôgje de risiko's dy't ûntsteane út boskbrannen, heech wetter (foar in part fanwegen harren ferbining mei klimaatferoaring) en ferkearsfeiligens as prioriteitsrisiko's. Yn gearwurking mei de feilichheidsregio en oare partners stribje wy dernei om dizze risiko's safolle mooglik te minimalisearjen.

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)

A. Wat hâldt dit tema yn?

Miljeukwaliteit yn ien azem

Miljeukwaliteit is de som fan romtlike kwaliteit, ekologyske en miljeukwaliteit en miljeuwaardering.

Útwurking 

By it yn wurking trede fan 'e Omgevingswet Wy geane fan 'romtlike kwaliteit' nei 'miljeukwaliteit'. Miljeukwaliteit rjochtet him op 'e wurdearring fan it miljeu op in spesifike lokaasje en tiid. It kin ek wol oantsjut wurde as gebietskwaliteit.

Hjirûnder ferklearje wy it konsept fan miljeukwaliteit mei help fan romtlike kwaliteit, ekologyske en miljeukwaliteit, en miljeuwaardering. 

Romtlike kwaliteit

Trije basisprinsipes foarmje tegearre it konsept fan Romtlike Kwaliteit. Dit binne de nutswearde, ûnderfiningswearde en takomstige wearde fan 'e romte wêryn't wy libje, wurkje en rekreëarje.

Romtlike kwaliteit reflektearret oft (iepenbiere) romte brûkber is, oft it noflik is om yn te wêzen, en oft it sa bliuwt. Passende romtlike kwaliteit foarkomt in negative spiraal fan ferfal, leechstân en kriminaliteit en hat dêrom in wichtige ynfloed (op lange termyn) op 'e leefberens fan buerten en doarpen. Fierder wurdt de leefberens beynfloede troch sosjale feiligens en de beskikberens fan foarsjennings, en beynfloedet sa de waarnommen sûnens fan ús ynwenners.

Ekologyske en miljeukwaliteit

Dit konsept omfettet aspekten lykas lûd, geur, ljocht, tsjuster, stof, en de kwaliteit fan boaiem, grûnwetter, oerflaktewetter en loft. Foarearst sille wy wettelike miljeunormen as basis brûke. Hoewol de Omgevingswet Hoewol't der romte is om gebiets- en temaspesifike noarmen ta te passen, is der op it stuit gjin reden om dat te dwaan. 

Wy hâlde ek rekken mei de miljeuprinsipes fan it Ferdrach oangeande de wurking fan 'e Europeeske Uny (FEU).

1. It foarsoarchprinsipe. Dit betsjut dat wy aktiviteiten foarkomme dy't neffens ús in negative ynfloed op it miljeu hawwe. 
2. It prinsipe fan previntyf aksje. Wy stribje dernei om miljeufersmoarging safolle mooglik te minimalisearjen. Dit betsjut dat wy fan tefoaren foarsoarchsmaatregels nimme om negative gefolgen fan in aktiviteit te foarkommen. Dit omfettet it ynsetten fan 'e bêste techniken om loftfersmoarging te foarkommen. 
3. It prinsipe fan kontrôle by de boarne. Dit betsjut dat wy yn gefal fan in negative ynfloed earst sjogge oft der wat feroare wurde kin by of yn 'e direkte omkriten fan 'e aktiviteit sels. Bygelyks troch it opfangen fan fersmoarge loft of it ymplementearjen fan lûdsreduksjemaatregels by it bedriuw sels. 
4. It prinsipe dat de fersmoarger betellet. Dit betsjut dat de persoan dy't de aktiviteit útfiert ek betelje moat foar it foarkommen of opromjen fan de negative gefolgen. Dit kin it opromjen fan fersmoarging of it bouwen fan in lûdsbarriêre by in wenwyk omfetsje.

Miljeu-beoardieling

Miljeuweardearring giet oer hoe't minsken harren omjouwing belibje en de wearde dy't se deroan hechtsje. De wurdearring fan in plak wurdt bepaald troch in protte ferskillende aspekten. De ekonomyske, sosjale en ekologyske skaaimerken fan in plak binne foarbylden fan aspekten dy't bydrage oan de wurdearring dêrfan. Dit kin ferskille ôfhinklik fan 'e situaasje en feroarje yn 'e rin fan 'e tiid. 

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

De Miljeufisy is it dokumint dat de ambysjes foar miljeukwaliteit definiearret. Dizze ambysjes kinne dan fierder útwurke wurde ta it Miljeuplan en/of Programma. Inisjatyfnimmers moatte útdage wurde om by te dragen oan miljeukwaliteit. 

Op basis hjirfan wurkje wy dit liedende tema as folget út:

1. Wy sille it konsept fan organisearjen, plannen, ûntwerpen, programmearjen op basis fan einddoelen feroarje, en dy dêrnei evaluearje. Ynstee dêrfan sille wy ús rjochtsje op in proses fan ynspiraasje foarôfgeand oan de útfiering fan in inisjatyf om de miljeukwaliteit te ferbetterjen. Dit betsjut dat fan it begjin fan it planningsproses ôf omtinken jûn wurde moat oan arsjitektuer, kultuerhistoarje, lânskip, iepenbiere romte en natuerlike wearden. Wy freegje projektûntwikkelders om de besteande romtlike kwaliteiten fan it te ûntwikkeljen gebiet of de lokaasje foarôf te analysearjen. Wy sille dit dwaan oan 'e hân fan de folgjende twa fragen: hokker wearden kinne bewarre bliuwe tidens de ûntwikkeling, en hokker wearden sille ferlern gean?
2. Hokker (nije) wearden kinne ûntwikkele wurde? Us rol sil ferskowe fan begeliedend nei rjochtsjend en/of advisearjend/stipejend (yn in aktive dialooch mei de mienskip/omjouwing). De inisjatyfnimmer fan in romtlike yntervinsje of ûntwikkeling moat de omjouwing aktyf en betsjuttingsfol belûke by it ûntwikkelingsproses fan in inisjatyf. Dit wurdt dien mei it doel om belangen bûten de yntervinsje of ûntwikkeling safolle mooglik te ferbinen mei it inisjatyf. 
3. By elke ûntwikkeling stribje wy dernei om de romtlike kwaliteit te behâlden of te ferbetterjen. Dit betsjut dat: a. de romtlike yntervinsje rjochte wêze moat op de duorsume ûntwikkeling fan dy omjouwing [Takomstige wearde] b. omtinken jûn wurde moat oan aspekten lykas tûke lokaasjeseleksje en goede berikberens [Gebrûkswearde] c. wy romtlike yntervinsjes beoardielje op basis fan har fisuele kwaliteit. Dit omfettet estetyk, uterlik, belibingswearde en fisuele kwaliteit [Belibingswearde]
4. Troch ús bestimmingsplannen soargje wy foar romtlike skieding tusken bygelyks wenten en miljeuskealike aktiviteiten, yn oerienstimming mei de Wet Romtlike Ordening. Dit beskermet ús ynwenners tsjin oerlêst en ûngemak. Sokke beskermjende regeljouwing is opnommen yn it miljeuplan.
5. It berikken fan miljeukwaliteit fereasket in maatwurk oanpak, sawol fysyk as sosjaal. Goede miljeukwaliteit ûntstiet as partikuliere en iepenbiere ambysjes inoar krúse. As gemeente sette wy ús yn foar it befoarderjen fan in suksesfol gearwurkingsproses. 

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)

A. Wat hâldt dit tema yn?

Duorsum gebrûk fan romte yn ien azem

Duorsum lângebrûk is in foarm fan lângebrûk dy't stribbet nei in sosjaal, ekonomysk en ekologysk akseptabele wenomjouwing en derfoar soarget dat de hjoeddeiske generaasje it sa brûkt dat de mooglikheden fan takomstige generaasjes net beheind wurde.

Útwurking 

De kombinaasje fan in noflike wenomjouwing, goede en foldwaande wurkgelegenheid en poerbêste foarsjennings makket Opsterlân in oantreklike gemeente. Om oantreklik te bliuwen foar takomstige generaasjes is fysike romte nedich foar wenjen, griene romten, natuer, wetter, bedriuwen, tsjinsten en rekreaasje. Tagelyk stiet de gemeente foar in protte útdagings. Problemen oangeande klimaat en enerzjy freegje bygelyks eksplisyt om fysike romte, ek binnen ús gemeente. Dizze ûntwikkelingen sille (úteinlik) de beskikbere romte binnen de gemeentegrinzen beheine. In feroaring yn ús oanpak fan 'e fysike wenomjouwing is dêrom needsaaklik.

B. Hoe kinne wy dit tema tapasse?

Wy stribje nei duorsum, ferantwurdlik en multifunksjoneel gebrûk fan romte. Dit begjint mei it proses fan lokaasjeseleksje, ûntwerp en ûnderbouwing. Wy beskôgje de folgjende aspekten:

a. Demografyske ûntwikkeling. Nasjonale trends, lykas in fergrizing fan 'e befolking en in tanimming fan húshâldens, binne ek jildich yn Opsterlân. Wy hâlde rekken mei demografyske ûntwikkelingen by it ûnderbouwen en beoardieljen fan projekten.

b. De sosjale need is in wichtich kritearium;

c. Mooglikheden foar tydlik gebrûk fan romte.

d. Wy sette ús yn foar werbrûk, wêrby't wy it measte meitsje fan wat der al is. Karakteristike gebouwen lykas pleatsen op it plattelân kinne in nij doel krije as de lânbou ophâldt. In feroaring fan funksje kin der ek foar soargje dat karakteristike gebouwen binnen doarpen bewarre bliuwe. Dit foarkomt leechstân en behâldt besteande gebouwen.

e. Mooglikheden om meardere funksjes op ien lokaasje te kombinearjen. Ynstee fan it optimalisearjen fan de hoemannichte ûntwikkeling (kwantiteit), kieze wy foar meardere gebrûken fan romte en de kwaliteit fan 'e beskikbere romte. Wy stribje nei in goed trochtochte miks fan funksjes. In pear foarbylden yllustrearje dit: 

• i. By it opnij ûntwerpen fan in dyk jouwe wy net automatysk romte oan dykbrûkers. By it oanlizzen en foljen fan bermen beskôgje wy ek manieren om waarmtestress en oerstreamingen te bestriden en de biodiversiteit te fergrutsjen. En wy brûke materialen dy't leech ûnderhâld nedich binne. 
• ii. Klimaatferoaring freget om mear romte foar griene romten en (iepen) wetter om de effekten fan swiere rein en droechte te absorbearjen en om koeling te bieden. In ferskaat oanbod fan griene romten en wetter draacht lykwols ek by oan in oantreklike wen- en wurkomjouwing, is noflik om tiid yn troch te bringen en stimulearret in sûne libbensstyl foar sawol ynwenners as besikers.
• iii. By it (opnij)ûntwerpen fan iepenbiere romten beskôgje wy net allinich klimaatoanpassingsmaatregels, mar ek kânsen om sûnens en sosjale ynteraksje te befoarderjen. 
• iv. Yn projekten yn 'e boude omjouwing rjochtsje wy ús op it kombinearjen fan funksjes. 

2. Duorsum lângebrûk omfettet ek in libbensomjouwing dy't ekologysk lykwichtich is. Wy wolle dat takomstige generaasjes teminsten deselde ekologyske wearden kinne genietsje as de hjoeddeiske generaasje. Dêrom sette wy ús yn foar mear en mear ferskaat oan griene romten. Dit betsjut mear beplanting, mear iepenbiere tunen en mear beammen. Dit draacht by oan it fergrutsjen fan biodiversiteit.

Dit tema draacht by oan de folgjende Duorsume Untwikkelingsdoelen (SDG's)