It Hearrenfean Kerkhof oan de Kerkewal
De Herfoarme tsjerke fan Gorredyk waard boud yn 1683 en foel oant 1698 ûnder in mienskiplike tsjerkevogdij mei Koartswâg. It tsjerkhôf oan de Kerkewal yn Gorredyk lei earder binnen de skâns fan Gorredyk. Om 1830 hinne besloech it perseel sa’n 2.370 m². De tsjerke en it tsjerkhôf wienen berikber fia in paad dat rûn fan de Kerkewal.
Yn 1818 wienen der rûnom de 30 grêven yn de tsjerke en 194 op it tsjerkhôf. Oer it brûken fan it tsjerkhôf yn de njoggentjinde ieu is net in soad bekend. Wol dienen de tsjerkfâlden in oprop yn 1864 oan de eigeners fan grêven om har te melden. Wa dit net die ferlear it eigendom. Yn 1897 waard in deselde oprop dien. Miskien wie der romtegebrek en besochten sy romte te meitsjen. Yn 1920 krige de gemeente it fersyk fan “De Laatste Eer” om sa gau mooglik in nije begraafplak te stiftsjen. De gemeenteried bespriek de mooglikheden hjirfoar yn 1924. Yn 1926 waard de nije begraafplak oan de Hegedyk yn gebrûk nommen en fan dat momint ôf rekke de Kerkewal minder yn gebrûk. Al yn 1929 waard der sprutsen oer de sluting fan it tsjerkhôf, mar sluting liet noch tsientallen jierren op him wachtsje. De lêste begraffenis wie yn 1966.
Fan 1972 ôf wienen der petearen tusken gemeente en tsjerkfâlden oer de oername fan tsjerke en tsjerkhôf. Yn 1975 frege de tsjerkfâldij it tsjerkhôf te sluten mei weromwurkjende krêft. Yn 1971 waard it tsjerkegebou ryksmonumint fanwegen de preekstoel, en de gevelstiennen. De tsjerke waard ôfbrutsen yn 1985 om de boufallige steat. Der binne noch inkele gevelstiennen yn it restant fan de foargevel mitsele. In oar part fan de gevelstiennen hat in plakje krigen yn de Moetingsstsjerke fan Gorredijk oan de Skânsburg.
Gemeente Opsterland waard eigener fan it tsjerkhôf yn 1985. De tsjerfâdij koe it herstel fan de tsjerke net betelje en ek wie der gjin reden om de tsjerke noch langer te behâlden. De gemeente kocht it terrein fan de tsjerfâdij foar 13.000 gûlden en krekt dit bedrach betelle de tsjerfâdij werom oan de gemeente as kompensaasje foar de ûnderhâldskosten fan it tsjerkhôf. Ek betelle de tsjerfâdij de sloop. It plan fan de gemeente wie om it terrein te brûken as parkje.
Yn de jierren njoggentich fan de tweintichste iuw ûntstienen der problemen op it tsjerkhôf troch ferwaarloazing en fernieling. Der waard doe in ynventarisaasje útfierd. Yn 1997 waard der ûndersyk dien nei mooglikheden om de grêven te romjen en it tsjerkhôf op te heffen. Ferskate oare belanghebbenden, sa as Plaatselijk Belang, makken har doe soargen om it fuortbestean fan it tsjerkhôf. Inkele ferfallen grêven waarden wehelle en der waard in beukehage plante rûnom it terrein. De flier dy't binnen de âlde fûneminten lei, waard opnij bestrate.
Lizzing yn it lânskip
Oant de Twadde Wrâldoarloch leinen tsjerke en tsjerkhôf oan de râne fan de bebouwing. De efterkant wie noch greidlân. By de Haadstrjitte lâns waard der hieltyd mear boud, wêrfan de tunen oan it perseel fan de tsjerke grinzgen. By de Kerkewal lei al sûnt de santjinde iuw in rige mei tichte bebouwing, ek harren tunen leinen tsjin it perseel fan de tsjerke oan. Nei 1945 waarden der oan de noard- en noardwestkant nije wenten boud en nije strjitten oanlein: de Jan Eisingastrjitte en de Loaijerstrjitte. In noch iepenbleaune hoeke waard yn de jierren njoggentich ek folboud, wêrtroch it terrein hielendal tusken de bebouwing te lizzen kaam.
It terrein stiet yn it bestemmingsplan Gorredijk Kom beneamd as bestimming “Begraafplaats” en wurdt omringe troch de pânen fan de Hoofdstraat mei de bestimming “Centrum” en de wenten mei de bestimming “Wonen”.
Oanlizzen en griene aspekten
Eartiids hie it tsjerkhôf net folle griene eleminten. Alde foto’s litte sjen dat it in terrein wie sûnder griene omrânzing sa as dat no it gefal is. Nei 1985 is der net folle feroare oan de oanlis. By it paad lâns dat nei it tsjerkhôf liedt fan de Kerkewal stiet in mingde hage. Oan de ein derfan stiet in linebeam, rjochts fan de fûneminten. Eartiids stie hjir ek in nuddelbeam. Ek inkele essen binne ferdwûn troch sykte. Rûnom it terrein is der in soad grien oanwêzich. It terrein sels bestiet út gers, der binne gjin paden oanwêzich tusken de grêven troch. De omheining wurdt foarme troch in boekehage, dy't oan de efterkant ûnderbrutsen wurdt troch in wâl, dat in part fan de âlde omwâling (skâns) fan Gorredijk ferbyldet. Op inkele plakken wurde de grêfmonuminten omringe troch trochsketten grien. Ek in part fan de muorreresten is oergroeid mei klimop en oare planten.
Typology fan de grêfmonuminten
In bysûnder ûnderdiel fan it tsjerkhôf binne de bewarre bleaune fûneminten en de tsjerkeflier mei hurdstiennen grêfsark. Dizze âlde grêfsarken binne opnaam yn de bestrating en lykje net mear op harren eardere plak te lizzen. De stiennen binne hast allegear achttjinde-iuwsk. Der binne ûndertusken ek inkele grêfstiennen ferdwûn. Troch waarsomstannichheden is der ferwering optreden by de noch oanwêzige grêfsarken, wêrtroch't se min te lêzen binne. Wol binne se fêstlein yn de database Fryske memorabilia troch Hessel de Walle. Hjir kinne jo de âlde teksten fan de stiennen noch lêze.
Eartiids wie it tsjerkhôf tige ticht fold mei grêfstiennen. Dêrfan is noch in restant oerbleaun. Dat wat der noch is, ferkeard yn goede steat. Ek wienen der koartlyn noch in soad rjochthebbenden bekend. De grêfmonuminten binne in goede werjefte fan de njoggentjinde en ier tweintichste-ieuske grêfkultuer yn Fryslân. It grutste part bestiet út hurdstien. Ut de tweintichste iuw binne foaral de grêfmonuminten fan granyt nijsgjirrich. It tsjerkhôf hat in moaie hoemannichte grêfstiennen dy't troch harren foarmjouwing, symbolyk, materiaal of troch de neamde persoanen fan belang binne foar de skiednis fan Gorredijk.
