Nij Beets
Nij Beets hjitte earder Nieuwbeets. De oarsprong dêrfan is keppele oan Oud Beets. Oud Beets leit op in hegere sânrêch, dêr't letter Beetstersweach op ûntstie. Lange tiid wie Oud Beets wichtiger as Beetstersweach. Yn 1831 waard in nije dyk westlik oanlein fan Oud Beets ôf. Dizze dyk, de Nieuwe Leppedyk, rûn troch de leger lizzende greiden en heafjilden en tsjinne ek as in dyk tsjin it wetter. By de krusing fan de Leppedyk en it nij oanleine Schipslootkanaal ûntstie as gefolch fan de turfwinningsaktiviteiten bebouwing. Nei de turfwinning waard it gebiet ynpoldere, wat nije bewenners oanluts.
Omdat it te fier wie foar de turfarbeiders om nei in swiere wike wurk de tsjerke yn Oud Beets te besykjen, en dêr yn 'e kjeld in tsjinst by te wenjen (dêr wie gjin ferwaarming), besleat de dûmny fan Nij Beets syn eigen tsjerke te stiftsjen, It Houten Himeltsje. Dizze tsjerke stie ek wol bekend as de "snertkerk": om minsken oan te lûken en te behâlden, waard der eartesop tsjinne. It doarp groeide, benammen oan 'e eastkant fan it Schipslootkanaal. Yn 1908 waard in herfoarme tsjerke boud, en yn 1917 in herfoarme tsjerke. Ein 1919 hawwe fiif buertferienings by de gemeente in fersyk yntsjinne om in begraafplak oan te lizzen. Yn 'e jierren 1950 waard Nij Beets in selsstannich doarp, en waarden alle strjitnammen feroare yn it Frysk. De namme Nieuw Beets feroare yn Nij Beets.
Gemeentebegraafplak Nij Beets
De oanfraach fan 'e buertferienings omfette in foarstel foar de oankeap fan ferskate kavels. De earste wurksumheden oan it programma foar wurkgelegenheidskepping begûnen yn 1920. It ûntwerp fan it tsjerkhôf Nij Beets is ienfâldich, ûnderdrukt en funksjoneel. It is in ferhege, rjochthoekich perseel omjûn troch in bûkehage. Yn 'e sechstjin kavels fan it orizjinele ûntwerp leine de grêven noch ticht byinoar. It ûntwerp foar it mortuarium en it begraffenishûs wie ek ienfâldich. It bakstiennen gebou mei in tegeldak hat in opmerklik djippe fundearring. Tsjin 'e midden fan 1921 wie de buert om it tsjerkhôf hinne foltôge en wie it terrein genôch ferhege. In smei-izeren poarte waard by de yngong pleatst tusken stevige bakstiennen pylders. Yn 1922 waard in grêfgraver oansteld en waard it tsjerkhôf iepene.
Yn 1923 naam de buertferiening yn Nij Beets opnij kontakt op mei de gemeente, dizze kear mei it fersyk om tastimming om in opslach foar de lykwein te bouwen. It koetshûs waard boud as in útwreiding fan 'e yngong en hie in ferlykbere arsjitektuer as it lykhûs. In opfallend detail wie it reiden dak. In dûbele doar waard oan 'e foarkant tafoege. Yn 2014 waard it reiden dak ferfongen troch in tegeldak. In fersyk foar de bou fan in klokketoer yn 1924 waard troch de gemeente ôfwiisd.
Yn 1957 stelde de direkteur fan iepenbiere wurken ferbetteringen foar oan it tsjerkhôf. Smelle paden waarden tafoege efter de grêfstiennen, en guon fan 'e paden waarden wierskynlik ek fuorthelle. De sechstjin lytsere grêfplakken foarmen doe fjouwer gruttere plakken. Yn 1962 waard it lêste stik fan 'e tagongswei ferbrede om it makliker te meitsjen foar auto's om te kearen by de yngong. De ienige útwreiding fan it tsjerkhôf wie in stripe lân efter it koetshûs, dat no brûkt wurdt foar bernegrêven en letter ek foar urnen.
Lokaasje yn it lânskip
It tsjerkhôf is nea útwreide en hat dêrom noch altyd syn oarspronklike grutte fan sawat 4.500 m². De omjouwing is noch te fergelykjen mei de perioade doe't it boud waard. It tsjerkhôf leit efteryn 'e greiden, sawat 120 meter fan 'e haadwei. Brede sleatten omlizze it tsjerkhôf. De wyk Kerkhofswijk liket yn 'e jierren '90 fersmelle te wêzen. Allinnich it stik lâns it tsjerkhôf, oant de dyk ta, is yn syn oarspronklike steat oerbleaun.
De lizzing yn it hert fan it polderlânskip is net unyk yn Friesland, mar it soarget wol foar in ûnderskiedende útstrieling. Fan alle gemeentlike begraafplakken yn Opsterlân hat dizze syn stedske setting it bêste bewarre. It begraafplak makket diel út fan it Bestimmingsplan Lânlik Gebiet en is oanwiisd as in "Begraafplak". De omlizzende perselen binne oanwiisd foar agrarysk gebrûk.
Bou en griene aspekten
It tsjerkhôf is tagonklik fia in ferhurde tagongswei. It tsjerkhôf is omjûn troch in orizjinele bûkehage, sawat 2 meter heech. De bûkehage is in wichtich elemint: it is mear as in ieu âld en soarget foar privacy en ôfgrinzing. Eartiids stiene jisken op 'e hoeken, dy't in definiearjend skaaimerk wiene fan it tsjerkhôf. Dizze beammen binne ferdwûn troch leeftyd en ferfal en binne ferfongen. In jirpwilch mei in rûne bank is yn it midden fan it fjild pleatst. Grutte beammen stiene ek lange tiid efter de hage, mar dizze wiene oan it begjin fan 'e ienentweintichste ieu foar in grut part ferdwûn. De lêste beammen efter it mortuarium waarden yn 2022 fuorthelle. Lange tiid wie der wat mingd grien efter de hage, mar dit is de lêste jierren ferfongen, en binne nije beammen plante. Binnen de bûkehage, om it grêf sels hinne, leit in skelpepaad. It grêf is ferdield yn fjouwer seksjes. De grêven lizze yn it gers. De âlde paden en yndieling binne noch werkenber, om't se net brûkt waarden foar begraffenissen. De orizjinele yndieling is amper feroare. It ienfâldige ûntwerp is hast krekt sa't it wie, hoewol de eardere paden no gersich binne. Der binne lykwols minder griene eleminten.
Typology fan 'e begraffenismûnen
Der binne grêfmonuminten út ferskate perioaden te finen, dy't wichtich binne om te behâlden út in kultuerhistoarysk perspektyf. De âldste grêfmonuminten datearje út 'e iere perioade, om 1925 hinne. It grêfmonumint fan feehâlder Theunis H. van der Mei is de âldste ferwizing nei in begraffenis op it tsjerkhôf, hoewol syn grêfmonumint fan lettere datum liket te wêzen. Grêfmonuminten dy't passe binnen njoggentjinde-ieuske begraffenistradysjes binne ek sichtber. In nijsgjirrich skaaimerk fan 'e âldere stiennen is de ynskripsje fan berteplakken, dy't de oarsprong fan 'e bewenners oanjout. Guon grêven hawwe in smei-izeren poarte, lykas dy fan Egbert Vaartjes. In oare smei-izeren poarte is te finen op 'e grêven fan 'e famylje Hoekstra-Duhoux. Dizze waard nei de Twadde Wrâldoarloch boud.
De oare grêfstiennen op it tsjerkhôf litte dúdlik de ûntwikkeling fan 'e begraffeniskultuer sjen. Guon grêfstiennen binne makke fan keunststien mei marbrite-ynskripsjes. Der binne ek in pear graniten grêfstiennen út 'e jierren 1950. It is opfallend dat nijere grêfstiennen ôfwiksele wurde mei âldere. Dit skept in mingd byld. Yn 'e takomst kinne dizze nijere grêfstiennen, benammen de bredere, it karakter fan 'e âldere fertsjusterje. Der is in dúdlike ferskowing fan iensume grêfstiennen nei bredere grêfstiennen op twa grêven, mei in dekstien, tegels of plakette op it grêf. De palmtak wurdt faak symboalysk brûkt, mar âldere symboalen ferskine ek, benammen op 'e âldere grêfstiennen. It tsjerkhôf lit in begraffeniskultuer sjen dy't in hiele ieu omfiemet.
De twa gebouwen binne wichtich om't se ûnderdiel binne fan 'e âldere gebouwen yn Nij Beets en, benammen it koetshûs, in kultuer fan 'e dea fertsjintwurdigje yn 'e earste helte fan 'e tweintichste iuw. It tsjerkhôf hat grutte histoaryske wearde foar Nij Beets, tanksij de âldere grêfstiennen en de genealogyske betsjutting fan 'e begroevenen.
It tsjerkhôf lit dúdlik sjen dat ynwenners fan 'e doarpen tichtby wennen, mar ek fan fierder fuort kamen om hjir in nij libben op te bouwen.
