Nije bieten
Nij Beets waard earder Nieuwbeets neamd. It ûntstean fan Nij Beets hinget gear mei Ald Beets. Ald Beets leit op in hegere sânrêch, dêr't letter ek Beetstersweach op ûntstie. Lange tiid wie Ald Beets wichtiger as Beetstersweach. Yn 1831 waard fanút Ald Beets in nije wei oanlein yn westlike rjochting. Dizze wei, de Nije Leppedyk, rûn troch de leger lizzende greide- en healannen en ferfúllde ek in rol as dyk tsjin wetter. Op de krusing fan de Leppedyk en de nij oanleine Skipsleat ûntstie bebouwing as gefolch fan de ferfeaningsaktiviteiten. Nei de ferfeaning waard it gebiet ynpoldere, wat nije ynwenners luts.
Omdat it te fier wie foar de feanarbeiders om nei in swiere wurkwike de tsjerke yn Ald Beets te besykjen, en dêr yn de kjeld in tsjerketsjinst by te wenjen (der wie gjin ferwaarming), besleat de dominee fan Nij Beets in eigen tsjerkje te stiftsjen, It Houten Himeltsje. Dizze tsjerke stie ek bekend as de snerttsjerke: om minsken oan te lûken en te behâlden waard der snert servearre. It doarp waard grutter en wreide him foaral út oan de eastkant fan de Schipsloot. Yn 1908 waard der in herfoarme tsjerke boud en yn 1917 in grifformearde tsjerke. Ein 1919 fregen fiif buertferienings de gemeente om in begraafplak oan te lizzen. Yn de jierren '50 waard Nij Beets in selsstannich doarp en waarden alle strjitnammen nei it Frysk feroare. De namme Nieuw Beets feroare nei Nij Beets.
Gemeentlike begraafplak Nij Beets
Mei de oanfraach fan de buertferienings waard in foarstel meestjoerd foar de oankeap fan inkele perselen. Yn 1920 startten de earste wurksumheden yn de wurkferskaffing. It ûntwerp fan it begraafplak fan Nij Beets is ienfâldich, sober en funksjoneel. It is in heger lein, rjochthoekich perseel omringe troch in boekehage. Yn de sechstjin fakken op it oarspronklike ûntwerp leine de grêven noch ticht opien. It ûntwerp foar it baar- en lykhúske wie ek ienfâldich. It bakstiennen geboutsje mei in sealtek mei pannen hat in opfallend djippe fundearring. Healwei 1921 wie de wyk lâns it begraafplak klear en it terrein genôch ophoege. By de yngong waard in smei-izeren stek pleatst tusken robúste bakstiennen pylders. Yn 1922 waard in deadgraver beneamd en waard it begraafplak yn gebrûk nommen.
Yn 1923 kaam de feriening foar buorskippen yn Nij Beets wer by de gemeente. Dizze kear mei de fraach in berchplak foar de lykwein te meien bouwen. It koetshûs waard yn it ferlingde fan de yngong boud en hie in ferlykbere arsjitektuer as it baarhúske. Opfallend wie de reiden kap. Oan de foarkant waard in dûbele doar makke. Yn 2014 is it reiden dak ferfongen troch in pannendak. In fersyk foar de bou fan in klokkestoel yn 1924 waard ôfwiisd troch de gemeente.
De direkteur gemeentewurken die yn 1957 in foarstel om it begraafplak te ferbetterjen. Der waarden smelle paden tafoege efter de grêfstiennen en wierskynlik waard ek in part fan de paden fuorthelle. De sechstjin lytsere grêfflakken foarmen fanôf doe fjouwer gruttere fakken. Yn 1962 waard it lêste part fan de tagongsweg breder makke, sadat auto's makliker keare koene by de yngong. De iennige útwreiding op it begraafplak wie in stripe grûn efter it koetshûs, dat tsjintwurdich brûkt wurdt foar bernegrêven en letter ek urnegrêven.
Lizzing yn it lânskip
It begraafplak is nea fergrutte en hat dêrom noch hieltyd de oarspronklike grutte fan sa'n 4.500 m². De omjouwing is noch fergelykber mei de perioade fan de oanlis. It begraafplak leit achterôf tusken de greiden, sa'n 120 meter fan de trochgeande wei ôf. Rûnom it begraafplak lizze brede sleatten. De Kerkhofswijk liket yn de jierren '90 smeller makke te wêzen. Allinnich it part by it begraafplak lâns oant de wei is noch yn oarspronklike steat.
De lizzing midden yn it polderlânskip is net unyk yn Fryslân, mar soarget wol foar in karakteristyk byld. Fan alle gemeentlike begraafplakken yn Opsterlân hat dit begraafplak it meast har stêdeboukundige omjouwing behâlden. It begraafplak is ûnderdiel fan it Bestimmingsplan Bûtengebiet en hat de bestimming “Begraafplak”. De perselen der omhinne hawwe in agraryske bestimming.
Oanlizzen en griene aspekten
It begraafplak is te berikken fia in tagongsweg fan klinkers. It begraafplak wurdt omringe troch in oarspronklike boekehage fan sa'n 2 meter heech. De boekehage is in wichtich elemint: hy is mear as in iuw âld en soarget foar privacy en begrinzing. Earder stiene op de hoeken treuressen, dy't byldbepalend wienen. Dizze beammen binne troch âlderdom en útval ferdwûn en ferfongen. Yn it midden fan it fjild is in treurwilgje pleatst mei in rûne sitbank. Achter de hage stiene lange tiid ek grutte beammen, mar dy wienen begjin ienentweintichste iuw gruttendiels ferdwûn. De lêste beammen achter it baarhúske binne yn 2022 ferdwûn. Lange tiid stie der wat mingd grien achter de hage, mar dat is de lêste jierren ferfongen en der binne nije beammen oanplante. Binnen de boekehage, rûnom de grêfykker sels, leit in skulpepaad. De grêfykker is ferdield yn fjouwer flakken. Grêven lizze yn it gers. De âlde paden en yndieling binne noch te herkennen, omdat de paden net brûkt binne om te begraven. De oarspronklike oanlis is dan ek hast net feroare. It sobere ûntwerp is hast noch sa as earder, al binne de eardere paden begroeid mei gers. Wol binne der minder grieneleminten.
Typology fan de grêfmonuminten
Der binne grêfmonuminten te finen út ferskate perioaden, dy't út kultuerhistoarysk eachpunt wichtich binne om te behâlden. De âldste grêfmonuminten stamme út de begjinperioade, om 1925 hinne. It grêfmonumint fan feehâlder Theunis H. van der Mei is de âldste ferwizing nei in begraffenis op it begraafplak, al liket syn grêfmonumint fan letter datum te wêzen. Ek binne der grêfmonuminten te sjen dy't passe yn de njoggentjinde-iuwske grêfkultuer. Nijsgjirrich oan de âldere stiennen is de fermelding fan de berteplakken, wat de komôf fan de bewenners sjen lit. Inkelde grêven hawwe in smei-izeren stek, lykas dat fan Egbert Vaartjes. In oar smei-izeren stek is te finen op de grêven fan de famylje Hoekstra-Duhoux. Dit is makke nei de Twadde Wrâldoarloch.
Op it begraafplak is de ûntjouwing fan de grêfkultuer goed te sjen oan de oare grêfstiennen. Guon grêfstiennen binne makke fan keunststien mei tekstplaten fan marbriet. Der binne ek in pear graniten grêfstiennen út de jierren '50. Opfallend is dat jongere grêfmonuminten troch de âldere hinne set binne. Dat soarget foar in mingd byld. Yn de takomst kinne dizze jongere, foaral de bredere grêfstiennen, it karakter fan de âldere stiennen ferdwine litte. Der is dúdlik in ferskowing te sjen fan solitêre grêfstiennen nei bredere grêfmonuminten op twa grêven mei in dekstien, tegels of plaat op it grêf. Wat symbolyk oanbelanget is de palmtûke in soad te sjen, mar der binne ek âldere symboalen te sjen, foaral op de âldere grêfmonuminten. It begraafplak toant in grêfkultuer dy't in hiele iuw beslacht.
De twa gebouwen binne wichtich omdat se hearre ta de âldere bebouwing fan Nij Beets en, mei name it koetshûs, in útdrukking foarmje fan in deadskultuer yn de earste helte fan de tweintichste ieu. Foar Nij Beets hat it begraafplak in grutte histoaryske wearde, troch de âldere grêfmonuminten en ek troch de genealogyske betsjutting fan de begroevenen.
Op it begraafplak is goed te sjen dat de ynwenners fan de doarpen tichteby wennen, mar ek fan gruttere ôfstân kamen om hjir in nij libben op te bouwen.
