Tine
Lykas Nij Beets is Tynje ûntstien troch de opkomst fan turfwinning. De earste turfwinningsaktiviteiten waarden hjir al om 1750 hinne útfierd. Om 1850 hinne wie der al wat bebouwing oan de Breewei en Rolbrêgedyk. Earder wie yn itselde gebiet ek in doarp ûntstien, it ferdwûne doarp Rijp. Doe't it foar it earst ûntstie, hearde Tynje noch ta Terwispel, in agrarysk midsiuwsk doarp mei in eigen tsjerke. Ek bekend is It Klokmêd, in oare lokaasje by Tynje dêr't mooglik in tsjerke stien hat. Tufsteenfragminten fan in âlde tsjerke binne fûn en der wie in ferlitten, midsiuwsk tsjerkhôf.
Doe't minsken om 1850 hinne begûnen mei it drûchlizzen fan it gebiet, waard it lân omset yn greidlân. Dit soarge derfoar dat Tynje rap groeide. Yn 1890 waard in lytse herfoarme tsjerke boud oan de Ripen. It tsjerkhôf fan Tynje, boud yn 1895, wie it earste algemiene tsjerkhôf yn 'e gemeente. Foardat it tsjerkhôf yn gebrûk naam waard, waarden de bewenners yn Terwispel begroeven. Nei 1915 waard Tynje in selsstannich doarp en naam Terwispel yn beslach qua ynwennertal.
Gemeentebegraafplak Tynje
It algemiene tsjerkhôf fan Tynje oan Breewei 27 waard stifte yn 1894. De gemeente Opsterlân kocht in stik lân dat earder heafjild wie. De klokketoer waard ek yn dit jier boud. It ûntwerp fan it tsjerkhôf wie fan gemeentearsjitekt Halbertsma. De formele iepening wie op 1 april 1896. It tsjerkhôf hat in tige romme yngong mei in ovale fiver. De grûn fan 'e fiver waard brûkt om it terrein te ferheegjen. It tsjerkhôf bestiet út trije dielen: in fiver mei in oarlochsmonumint, it earste grêfplak mei in klokketoer en it twadde grêfplak mei de kolumbaria- en urnegrêven oan 'e ein. Oan beide kanten fan 'e fiver waarden paden oanlein dy't nei it grêfplak liede. Rjochts fan 'e yngong waard in koetshûs boud. It tsjerkhôf sels waard yn twaen ferdield troch in paad yn 'e midden oan te lizzen. Letter waard hjir in klokketoer pleatst.
Yn 1922 die it Pleatslik Belang in fersyk yn foar de bou fan in opslachfoarsjenning foar de lykwein. Dit gebou waard boud efter it besteande hûs rjochts fan 'e yngong. De Lykweinferiening fan Tynje betelle de kosten. Yn 1936 waard mei in bydrage fan 'e oerheid, yn 'e foarm fan in wurkskeppingsprojekt, de yngong fan it tsjerkhôf renovearre en it hek pleatst. It âlde tsjerkhôf waard doe ferhege en waard nije beplanting tafoege: in grut tal beammen en strûken, lykas rododendrons, appelbeammen, hulst en seringen, waarden plante om it tsjerkhôf te ferfraaien.
Yn 1940 waard in monumint ûntbleate foar twa fallen doarpsbewenners. Jeen Jeninga en Klaas Idzerda stoaren op 'e Grebbeberg. Se lizze begroeven op it militêre tsjerkhôf fan 'e Grebbeberg. Neist de betinkingsplakken mei in tekst en harren nammen binne der oan beide kanten fan it monumint twa brutsen pylders, dy't symbolisearje de twa libbens dy't abrupt beëinige waarden.
Yn 1941 kocht de gemeente lân eastlik fan it tsjerkhôf om in útwreiding te realisearjen. Fan 'e 624 grêven wiene der noch 40 beskikber. De wetterrin om it nije diel fan it tsjerkhôf waard doe ek groeven. Yn dit nije diel waarden de grêven sûnder paden oanlein, krekt as yn it âlde diel, mar mei mear romte dertusken. Yn 1971 waard in berekkening makke fan 'e kapasiteit. Yn it âlde diel wiene der noch 70 beskikber en yn 'e útwreiding 12. Der waard rûsd dat dit noch 10 oant 12 jier duorje soe. Yn 1981 waarden plannen makke foar in oare útwreiding. Dêrby waard rekken hâlden mei 440 grêven en 36 bernegrêven. Yn 1982 waard it nije diel fan it tsjerkhôf, dêr't romte makke waard foar 476 grêven, oanlein mei beplanting.
Yn 2003 waard in oanfraach yntsjinne foar in urnenbegraafplak. De beplanting, besteande út buksbeammen, hortensia's en beammen, waard útfierd troch de Pleatslike Belangenferiening. Yn 2009 waard de urnenmuorre makke, dy't foar in part finansierd waard troch de Pleatslike Belangenferiening. Njonken dizze urnenmuorre waard romte reservearre foar urnegrêven. Yn 2007 waard de klokketoer opknapt troch de klokke- en keunstgieterij Reiderland. De houten planken waarden doe beklaaid mei sink. De klok dy't deryn hinget, waard yn 1952 levere troch klokkemakker Jacobus van Bergen út Midwolda, nei't de âldere klok yn 'e oarloch troch de besettingsmacht meinommen wie. Oan 'e noardkant fan it begraafplak waard in nij wenwyk boud, wêrfan ek in nije tsjinstyngong makke waard. Yn 2015 waard in modern hek pleatst tusken it foarste diel mei de fiver en it begraafplak sels.
Lokaasje yn it lânskip
In iuw lyn stiene der op 'e Breewei benammen frijsteande huzen en in pear pleatsen. It tsjerkhôf lei lange tiid yn 'e greiden. It tsjerkhôf foarme in opfallend punt tusken de gebouwen. Oan 'e súdkant waard nei de Twadde Wrâldoarloch oanlein oan sportpark De Kampen. Oan it begjin fan dizze iuw waard oan 'e noardkant in nije wenwyk boud mei frijsteande en healfrijsteande huzen. Fanút dizze wyk waard in yngong nei it tsjerkhôf makke. Huzen yn 'e wyk binne dêrom sichtber fanút it tsjerkhôf.
It tsjerkhôf makket diel út fan it bestimmingsplan Tijnje Kom. It hat in sosjale bestimming as tsjerkhôf. De kavels oan 'e súd- en noardkant hawwe in wenbestimming. Yn it bestimmingsplan is in grut part fan it terrein ek oanwiisd as archeologysk weardefol terrein. De ûnbeboude kavels oan 'e eastkant, besteande út greide en bosk, hawwe de bestimming fan lânbou-kultuergrûn. De griene grins deromhinne soarget derfoar dat de bebouwing yn it gebiet amper opfalt. Yn 'e winter, as de beammen sûnder blêden steane, sille de noardlike bebouwing wat sichtberder wêze.
Bou en griene aspekten
It tsjerkhôf jout in parkeftige yndruk fan 'e iepenbiere dyk ôf. Oan 'e Breewei stiet in nette lege bûkehage. Dêr efter steane jiskebeammen. Yn 'e midden leit de fiver omjûn troch lindebeammen. De kanten fan dit foarste diel fan it tsjerkhôf binne ticht begroeid. De fiver is in opfallend elemint. De dripfoarm is symmetrysk, hoewol wat fegetaasje dy symmetry ûnderbrekt. Krekt foar de fiver stiet it tinkteken. Op dit diel binne rododendrons plante op 'e hoeken by it âlde diel. It houten lykhûs wurdt hjirtroch wat ôfskerme. In koartlyn pleatst hek skiedt it tsjerkhôf fan it foarste diel. By it pleatsen is rekken hâlden mei de tolve bûkebeammen dy't dêr steane. De rjochtste is de grutste en ek de âldste yn dizze rige.
It âldste diel fan it grêffjild hat allinnich oan 'e bûtenkant in griene râne. Alle grêfmonuminten steane yn it gers. In skelpepaad leit sintraal. Ixussen foarmje de skieding tusken de earste, âldste konstruksje en de earste útwreiding. Twa steane tichtby it sintrale paad. Der binne ek twa oan 'e bûtenkant. De útwreiding liket op it âldste diel: grêven yn it gers, skieden troch in sintraal paad. De lêste útwreiding is minder skerp ôfbakene fan 'e foarige útwreiding, om't de foarige griene skieding fuorthelle is. It sintrale paad bûcht nei lofts nei in ferhurde gebiet mei in bankje, urnenmuorre en in diel mei urnengraven. In buxushage skiedt dit diel. De efterkant fan it terrein is ôfsletten mei strûken en beammen. Tusken de urnenbestimming en de rigen dêr't no begraffenissen plakfine, is in gersfjild oanlein. In diel hjirfan is noch yn gebrûk as ferspriedingsfjild. Der is amper fegetaasje op 'e grêven. De dielen mei grêven binne beskieden ynrjochte. Benammen it grien yn 'e râne, besteande út in protte mingde leafbeammen en strûken, is in opfallend gehiel yn Tynje.
It tsjerkhôf fan Tijnje sjocht der noch ridlik orizjineel út, nettsjinsteande de twa lettere útwreidings. De lêste útwreiding is typysk foar de nei-oarlochske perioade. It grien efter de grêven soarget derfoar dat dit diel wat mear past by de oarspronklike bedoeling. It gehiel, mei koetshûs en klokketoer en ek it sobere ynterieur, jouwe it tsjerkhôf in typysk Frysk ynterieur, dat fersterke wurdt troch de protte grêfmonuminten. It âlde diel liket ridlik yntakt te wêzen. It houten lykhûs is ek bysûnder.
Troch it fuortheljen fan de griene skieding is de ferdieling fan it tsjerkhôf yn trije aparte dielen minder dúdlik. De lokaasje fan it urne-diel is wat better sichtber, mar de ôfstân kin in reden wêze wêrom't it net folle brûkt wurdt. De lêste jierren is in soad grien fuorthelle, benammen tusken de earste en twadde útwreiding. Ek binne der hagen fuorthelle, mooglik om it ûnderhâld makliker te meitsjen.
Typology fan 'e grêfmonuminten
Op it earste oanleine stik en de earste útwreiding is in grut tal nijsgjirrige grêfmonuminten te sjen, benammen út 'e tweintichste iuw. Dizze dielen jouwe in goede yndruk fan 'e ûntwikkelingen yn 'e grêfkultuer fan it begjin fan 'e tweintichste iuw oant no. Fan smelle grêfmonuminten makke fan blauwe stien oant bredere gepoleerde graniten stiennen, wêrby't de grêftún hieltyd mear yn it grêf opnommen waard, mei in râne en letter ek dekplaten.
Der binne in oantal grêfmonuminten dy't omtinken fertsjinje fanwegen it brûkte materiaal of it ûntwerp, bygelyks de wyt skildere betonstien foar Ale K. Meester (1920) en syn frou. It is ien fan 'e âldere grêfmonuminten, dy't past by it ferhaal fan Tynje as in arbeidersdoarp wat it brûkte materiaal oanbelanget. Fanwegen earmoede koe net elkenien in natuerstiennen monumint betelje. Dit kin ek ferklearje wêrom't der sa min âldere grêfmonuminten binne. Tichtby it mortuarium binne in oantal âldere grêfmonuminten, wêrûnder twa stiennen mei in moaie ôfbylding.
Op it tsjerkhôf binne in pear wichtige begraffenissen lein fan minsken dy't wichtich wiene foar Tynje. Master Jacobus Roorda waard begroeven op 'e earste útwreiding, in learaar dy't ek polityk aktyf wie yn Tynje. Syn soan Gerrit gie ek yn 'e polityk en waard tige bekend yn Friesland. Soan Gerrit Roorda en syn frou lizze ek op dit fjild begroeven, mar oan 'e oare kant. Yn Tynje binne strjitten nei harren neamd.
Der binne allegear oare nijsgjirrige grêfmonuminten te finen op it tsjerkhôf, lykas bernegrêven, mar ek qua ferskillende materialen. De palmtak is in faak brûkt symboal. Skriemende beammen en oare symboalen komme ek foar. Der binne in oantal grêven te finen dy't te krijen hawwe mei de oprjochting fan 'e suvelfabryk, lykas dy fan R. van Dam, of mei ûnderwiis, lykas it grêf fan DS Algra.
