Tijnje
Krekt as Nij Beets ûntstie Tijnje troch de opkomst fan de feanterij. De earste feanwurksumheden waarden hjir al om 1750 hinne útfierd. Om 1850 hinne wie der al wat bebouwing oan de Breewei en Rolbrêgedyk. Yn deselde omjouwing wie der ek al earder in doarp ûntstien, it ferdwûne doarp Rijp. Tijnje hearde doe't it krekt ûntstie noch by Terwispel, in agrarysk midsieuske doarp mei eigen tsjerke. Ek bekend is It Klokmêd, in oare lokaasje by Tijnje wêr't mooglik in tsjerke hat stien. Der binne tufstiennen fragminten fûn fan in âlde tsjerke en der lei in ferlitten, midsieuske tsjerkhôf.
Doe't minsken om 1850 hinne úteinsetten mei de drûchlizzing fan it gebiet, waard de grûn omset nei greide. It soarge derfoar dat Tijnje hurd groeide. Yn 1890 boude men in lyts herfoarme tsjerkje oan de Ripen. It begraafplak fan Tijnje, oanlein yn 1895, wie it earste algemiene begraafplak yn de gemeente. Foardat it begraafplak yn gebrûk nommen waard, waarden ynwenners begroeven yn Terwispel. Nei 1915 waard Tijnje in selsstannich doarp en groeide it Terwispel foarby qua ynwennertal.
Gemeentlike begraafplak Tijnje
It algemiene begraafplak fan Tijnje oan de Breewei 27 is stifte yn 1894. Gemeente Opsterlân kocht doe in perseel dat dêrfoar hooilân wie. Ek de klokkestoel is yn dit jier boud. It ûntwerp fan it begraafplak wie fan gemeentearchitekt Halbertsma. De formele iepening wie op 1 april 1896. It begraafplak hat in tige romme entree mei in ovale fiver. De grûn fan de fiver waard brûkt om it terrein op te heegjen. It begraafplak bestiet út trije parten: in fiver mei oarlochsmonumint, de earste grêfêker mei klokkestoel en de twadde grêfêker mei oan it ein de columbaria en urnegrêven. Oan wjerskanten fan de fiver waarden paden oanlein dy't liede nei de grêfêker. Der waard in koetshûs boud rjochts fan de yngong. It begraafplak sels waard yn twaen dield troch in paad yn it midden oan te lizzen. Letter is hjir in klokkestoel pleatst.
Yn 1922 tsjinne it Plaatselijk Belang in fersyk yn ta de bou fan in berchplak foar de lykwein. Dit gebou waard boud efter it besteande húske rjochts fan de yngong. De Lijkwagenvereniging fan De Tynje betelle de kosten. Yn 1936 is mei in ryksbydrage, yn de foarm fan in wurkferskaffingsprojekt, de entree fan it begraafplak opknapt en waard it stek pleatst. It âlde begraafplak waard doe ferhege en der waard nije beplanting oanbrocht: in grut tal beammen en strûken, lykas rododendrons, appelbeammen, hulst en seringen, waarden plante om it begraafplak te ferfraaien.
Yn 1940 waard der in betinkingsmonumint ûntbleate foar twa sneuvele doarpsgenoaten. Jeen Jeninga en Klaas Idzerda kamen om by de Grebbeberg. Sy binne begroeven op it militêr earefjild Grebbeberg. Njonken de tinkplaten mei in tekst en harren nammen steane der twa ôfbrutsen pylders oan werskanten fan it monumint, dy't symboal steane foar de twa abrupt beëindige libbens.
Yn 1941 kocht de gemeente ten easten fan it begraafplak grûn oan om in útwreiding te realisearjen. Fan de 624 grêven wienen der doe noch 40 frij. Ek is doe de wettergong om it nije diel fan it begraafplak groeven. Op dit nije diel waarden de grêven krekt as op it âlde diel sûnder paden oanlein, mar wol mei mear romte der tusken. Yn 1971 waard der in berekkening makke fan de kapasiteit. Op it âlde diel wienen der noch 70 beskikber en op de útwreiding 12. Rûsd waard dat men dêrmei noch 10 oant 12 jier foarút koe. Yn 1981 waarden der plannen makke foar noch in útwreiding. Hjirby waard rekken hâlden mei 440 grêven en 36 kindergêven. Yn 1982 is it nije diel fan it begraafplak, dêr't romte foar 476 grêven realisearre waard, mei beplanting ynrjochte.
Yn 2003 waard der in oanfraach dien foar in urnenbegraafplak. De beplanting, besteande út buksus, hortinsia en beammen waard útfierd troch Pleatselijk Belang. Yn 2009 waard de urnemuur makke, dy't mei finansierd waard troch Pleatselijk Belang. Njonken dizze urnemuur waard der romte foar urnengrêven reservearre. Yn 2007 waard de klokkestoel opknapt troch klokken- en keunstjitterij Reiderland. De houten potdekseldielen waarden doe mei sink bekleed. De klok dy't der yn hinget waard yn 1952 levere troch klokmakker Jacobus van Bergen út Midwolda, neidat de âldere klok yn de oarloch troch de besetters meinaam wie. Oan de noardkant fan it begraafplak waard in nije wenwyk oanlein fan wêrút ek in nije tsjinsttagong realisearre waard. Yn 2015 is tusken it foarste part mei de fiver en it begraafplak sels in modern stekwurk pleatst.
Lizzing yn it lânskip
In iuw lyn leine oan de Breewei benammen frijsteande huzen en inkele pleatsen. It begraafplak lei lange tiid yn de greiden. It begraafplak foarme in opfallend punt tusken de bebouwing. Oan de súdkant waard sportpark De Kampen oanlein, nei de Twadde Wrâldoarloch. Oan de noardkant waard begjin dizze iuw in nije wenwyk boud mei frijsteande en twa-ûnder-ien kap wenten. Fanút dizze wyk is der in yngong makke nei it begraafplak. Wenten yn de wyk binne dan ek sichtber fan it begraafplak.
It begraafplak is ûnderdiel fan it bestemmingsplan Tijnje Kom. Der rêst in maatskiplike bestimming as begraafplak op. De perselen ten suden en noarden hawwe in wenbestimming. Yn it bestemmingsplan is in grut part fan it terrein boppedat bestimpele as archeologysk weardefol terrein. De ûnbeboude perselen oan de eastkant, besteande út greide en bosk, hawwe de bestimming agrarysk – kultuergrûn. De griene râne der omhinne soarget derfoar dat de bebouwing yn de omjouwing net folle opfalt. Yn de winter, as de beammen sûnder blêd binne, sil de noardlike bebouwing wat sichtberder wêze.
Oanlizzen en griene aspekten
It begraafplak jout in parkeftige yndruk fan de iepenbiere wei ôf. By de Breewei lâns stiet in strakke lege boekehage. Dêrefter steane essen. Yn it midden leit de fiver mei dêromhinne linebeammen. De sydkanten fan dit foarste part fan it begraafplak binne ticht begroeid. De fiver foarmet in opfallend ûnderdiel. De dripfoarm is symmetrysk, al ûnderbrekt wat begroeiing dy symmetry. Krekt foar de fiver stiet it betinkingsmonumint. Op dit part binne rododendrons plante op de hoeken by it âlde part. It houten baarhúske wurdt hjirtroch wat ôfskerme. In resint pleatst stek skiedt de grêfykker fan it foarste part. Der is by de pleatsing rekken holden mei de tolve beuken dy't der steane. De meast rjochtse is de grutste en ek âldste fan dizze rige.
It âldste part fan it grêfykker hat allinnich in griene râne oan de bûtenkant. Alle grêfmonuminten lizze yn it gers. Sintraal leit in skulpepaad. Tusken de earste, âldste oanlis en de earste útwreiding foarmje taksussen de skieding. Twa steane ticht op it middenpaad. Ek steane der twa oan de bûtenkant. De útwreiding liket op it âldste part: grêven yn it gers, skieden troch in middenpaad. De lêste útwreiding is minder skerp ôfbeakene fan de eardere útwreiding, omdat de eardere griene skieding fuorthelle is. It middenpaad knikt nei links nei in strjitpart mei in bankje, urnemuorre en part mei urnegrêven. In boekshaag skiedt dit part ôf. De efterside fan it terrein wurdt ôfsletten mei strûken en beammen. Tusken de urnebestimming en de rigen dêr't no begroeven wurdt is in gazon oanlein. In part hjirfan is noch yn gebrûk as strieveld. Op de grêven stiet amper beplanting. De parten mei grêven binne sober ynrjochte. Benammen it grien yn de râne, besteand út in soad mingde leafbeammen en strûken, binne in opfallend gehiel yn Tijnje.
It begraafplak fan Tijnje sjocht der noch ridlik oarspronklik út, nettsjinsteande de twa lettere útwreidingen. De lêste útwreiding is typearjend foar de neioarlochske tiid. It grien achter de grêven soarget dat dit part wat mear past by de oarspronklike bedoeling. It gehiel, mei koetshûs en klokkestoel en ek de sobere ynrjochting, jouwe it begraafplak in typearjende Fryske ynrjochting, dat fersterke wurdt troch de protte grêfmonuminten. It âlde part liket noch ridlik yntakt te wêzen. Ek it houten baarhûs is bysûnder.
Troch it fuortheljen fan de griene skieding is de opdieling fan de begraafplak yn trije aparte dielen minder dúdlik. De lizzing fan it urnefjild is dêrmei wat better te sjen, mar de ôfstân is mooglik in reden dat der net folle gebrûk fan wurdt makke. Yn de ôfrûne jierren is der in soad grien fuorthelle, foaral tusken de earste en twadde útwreiding. Ek hagen binne fuorthelle, mooglik om it ûnderhâld makliker te meitsjen.
Typology fan de grêfmonuminten
Op it earst oanleine diel en de earste útwreiding binne der in grut oantal nijsgjirrige grêfmonuminten te sjen, foaral út de tweintichste iuw. Dizze dielen jouwe in goed byld fan de ûntjouwings yn de grêfkultuer fan begjin tweintichste iuw oant no. Fan smelle grêfmonuminten makke fan hurdstien nei bredere gepolijste graniten stiennen, wêrby't de grêftún hieltyd mear by it grêf belutsen waard, mei in râne en letter ek dekplaten.
Der binne in oantal grêfmonuminten dy't de oandacht fertsjinje fanwegen it brûkte materiaal of de foarmjouwing, bygelyks de wytferve betonnen stien foar Ale K. Meester (1920) en syn frou. It is ien fan de âldere grêfmonuminten, dy't qua materiaalgebrûk past yn it ferhaal fan Tijnje as arbeidersdoarp. Troch de earmoede koe net elkenien in natuerstiennen monumint betelje. Mooglik ferklearret dat ek wêrom der net folle âldere grêfmonuminten binne. Flakby it lykhúske steane in oantal âldere grêfmonuminten, wêrûnder twa stiennen mei in moaie útfiering.
Op it begraafplak binne inkelde opfallende begraffenissen west fan persoanen dy't wichtich wienen foar Tijnje. Op de earste útwreiding waard master Jacobus Roorda begroeven, ûnderwizer, mar ek polityk aktyf yn Tijnje. Ek syn soan Gerrit gie de polityk yn en waard hiel bekend yn Fryslân. Soan Gerrit Roorda en frou lizze ek op dit fjild, mar oan de oare kant. Yn Tijnje binne strjitten ferneamd nei harren.
Der binne allerhande oare nijsgjirrige grêfmonuminten op it begraafplak te finen, lykas bernegrêven, mar ek qua ferskate materialen. De palmtûke is in faak brûkt symboal. Ek treurbeammen en oare symboalen komme foar. Der binne in oantal grêven te finen dy't te meitsjen hawwe mei de oprjochting fan de suvelfabryk, lykas dy fan R. van Dam, of mei it ûnderwiis, lykas it grêf fan D.S. Algra.
