17. Sint-Mattéustsjerke

Langezwaag hie al in kapel yn 1315. Dizze kapel wie oarspronklik wijd oan Sint Mattéus. It lytse midsiuwske tsjerke dat dêr doe stie hie gjin toer. Yn 'e achttjinde iuw wie Langezwaag it rykste doarp fan Opsterlân, en de midsiuwske tsjerke stie yn skerp kontrast mei de moaie huzen fan it doarp. Yn 1781 waard besletten om de âlde tsjerke te slopen en te ferfangen troch in nije. De Sint-Mattéustsjerke is in ienfâldich ûntwurpen tsjerkegebou út 1781-1782. In tsjerkhôf omfiemet de tsjerke. 

De ienskipige halltsjerke mei in trijesidig koar hat trije rûnbôgefinsters oan 'e noard- en súdkant. Tusken de finsters binne pilasters út it metselwurk snien. De tsjerke hat in fjouwerkante, ûnsegmentearre toer mei in achthoekige spits, dy't foar in grut part yntegrearre is yn it skip. Boppe-oan 'e toer binne oan elk fan 'e fjouwer kanten twa lûds iepeningen. 

De toerklok, út 1923, is meganysk, makke troch Van Bergen út Midwolda (nr. 1236). Oant 1943 hie de tsjerke twa klingende klokken út 1763 fan Pieter Seest út Amsterdam, dy't yn beslach naam waarden troch de Dútske besetters. Yn 1948 krige de toer in nije klok getten troch it bedriuw Eijsbouts yn Asten. 

De klokwizerplaten binne net oan 'e toermuorre fêstmakke, mar binne iepenlik op it plein boud. De waarwizer op 'e toer stelt in hynder foar. In waarwizer mei in hoanne stiet ek oan 'e eastlike ein fan 'e daknok. De tsjerke is fersierd mei in brede kroanlistgoate oan 'e súd- en eastkant. Dizze ûntbrekt oan 'e noardkant, dêr't in ienfâldige, frameleaze goate ynstalleare is. 

De tsjerke krige yn 1782 glês-yn-lead ramen, mar dy binne yn 'e rin fan 'e tiid ferlern gien. 

De tsjerke waard restaurearre yn 1927, 1960, en 1992-1993, wêrby't it ynterieur benammen oanpast waard. Yn 1927 waarden kleurde bannen op it tonferwulft skildere. Nije doarren waarden makke, en it timmerwurk en skilderwurk waarden reparearre. Ferskate grêfstiennen waarden ûntdutsen ûnder de houten flier yn in oare âldere ferdjipping, dy't hearde ta de foargonger fan 'e hjoeddeiske tsjerke. Dizze grêfstiennen, dy't datearje út 'e santjinde en achttjinde iuw, waarden rjochtop tsjin 'e binnenmuorren en yn it portaal pleatst. Der waarden ek brânskildere ramen pleatst. 

Yn 1960 waard in oare restauraasje útfierd. De orizjinele tsjerkebanken waarden ferfongen troch de hjoeddeiske tsjerkeriedsbanken en stuollen. De preekstoel, mei syn efterpaniel en klankboerd, is bewarre bleaun en is alles wat oer is fan 'e bou fan 'e tsjerke. De preekstoel is ryk fersierd mei snijwurk fan Jacob Zwaluw fan Leeuwarden. De trije allegoryske frouljusfigueren symbolisearje hope, leauwe en leafde. De frouljusfiguer mei de wet kin ferwize nei it Alde Testamint, en de figuer mei de hoekstien en it boek nei it Nije Testamint. De hoekepalen hawwe ek tal fan ôfbyldings: in sikkel, in skeppe, weetieren, in medaljon mei in hynder, pylken, fûgels, in net en fisk, en in medaljon mei in sinne. De achttjinde-ieuske lêsstoel hat in stipe yn 'e foarm fan in earn. De trep hat iepenwurke balusters en is makke yn Loadewyk XVI-styl.  

De oargelkast en it front binne fan H. Knipscheer út 1866. Knipscheer brûkte in âlde front fan fjouwer foet dy't oan beide kanten útwreide waard. It hjoeddeiske oargel waard yn 1901 boud troch Bakker en Timmenga en hearde oant 1993 ta de Herfoarme Tsjerke fan Gaast. Yn 1993 waard it nei Langezwaag ferpleatst.