1825: De oerstreaming
Dit jier is it 200 jier lyn dat Fryslân in grutte wettersneedramp oerkaam.
Troch de iuwen hinne hawwe ferskate grutte stoarmen de provinsje teheistere, dy't late ta oerstreamings. Inkelde eardere bekende oerstreamings dy't Fryslân troffen wienen de Sint Julianafloed (1164), de stoarmfloeden fan 1248, de stoarmfloed fan 1703 en de krystfloed fan 1717. De hiele njoggentjinde iuw wie der yn de lege feanterijen in soad wetterlêst.
Grutte skea mei in soad slachtoffers
De stoarmfloed fan 1825, feroarsake troch in noardwesterstoarm yn kombinaasje mei springtij, heech binnenwetter en min ûnderhâlden diken, fûn plak tusken 3 en 5 febrewaris en soarge foar grutte skea lâns de Nederlânske, Dútske en Deenske Waadkusten. Yn totaal foelen der sawat 800 slachtoffers. Yn de provinsjes Grins, Fryslân, Oerisel, Gelderlân, Utert en Hollân kaam it ta earnstige dyktrochbraken. Der kamen 379 minsken om, wêrfan 17 yn Fryslân. Dyktrochbraken by Lemsterlân en Skoatterhuzen soargen derfoar dat hast de hiele súdlike helte fan de provinsje en de feangebieten ûnder wetter kamen te stean.
Sitewaasje Opsterlân
Yn it boek Geschiedkundig Tafereel van den Watervloed in Vriesland. (Ljouwert 1826) fan J. van Leeuwen krije wy in yndruk fan de situaasje yn Opsterlân yn 1825. Hoewol't der gjin deaden foelen yn Opsterlân, wie de skea enoarm. In soad huzen en pleatsen waarden ferwoaste.
“It hoarnfee stie yn it wetter en waard mei it hynder yn Langsweagen by kennissen ûnderbrocht. Hoe heech it wetter wol stige wie, docht bliken út it feit, dat it 10 oant 20 palm boppe de slûsdoarren yn Gorredijk stie!”
De neisleep fan de wettersneedramp
Grutte oantallen bisten ferdronken en in soad minsken waarden siik en stoaren, troch fersmoarge drinkwetter en sykten as malaria en cholera. Ek de turf dy't opslein lei, gie ferlern. Neidat it wetter sakke wie, waard dúdlik dat de sode fan de blaugerslannen ferrotte wie en se bedekt wiene mei in slyklaach. Hjir troch brocht it lân de earste 10 jier neat mear op. Der ûntstie in soad sâlt fean, wêrtroch't turven brutsen en minder opbrochten. De arbeidersbefolking bleau yn grutte earmoede efter, kosten fan it libbensûnderhâld wiene heech. Jild wie krap en de belestingen skrikbarend heech, mei as gefolch fan de Napoleontyske oerhearsking. Ek de ferkeap fan fêstgoed levere neat op. Yn Langsweagen waard in útgong ferkocht efter in pleats foar 2 pûn tabak. Tabak wie begeerd en djoer yn dy tiid. Lanlik waarden der kollektes en helpaksjes op tou set. Yn Opsterlân waard der 2.767 gûne ophelle foar de needlijenden.
Ofbyldingegalerij
