1825: De oerstreaming
Dit jier is it 200 jier lyn dat Friesland in grutte oerstreaming hie.
Troch de ieuwen hinne hawwe ferskate grutte stoarmen de provinsje teistere, wat laat hat ta oerstreamingen. Guon eardere bekende oerstreamingen dy't Friesland troffen hawwe wiene de Sint-Julianusfloed (1164), de stoarmfloeden fan 1248, de stoarmfloed fan 1703 en de Krystfloed fan 1717. Yn 'e njoggentjinde iuw hawwe de leechlizzende feangebieten flinke oerstreamingen meimakke.
Grutte skea mei in protte slachtoffers
De stoarmfloed fan 1825, feroarsake troch in noardwestlike stoarm yn kombinaasje mei springtij, hege binnenwetterstannen en min ûnderhâlden diken, fûn plak tusken 3 en 5 febrewaris en feroarsake grutte skea lâns de Nederlânske, Dútske en Deenske Waadseekust. Yn totaal kamen sawat 800 minsken om it libben. Swiere dykbrekken fûnen plak yn 'e provinsjes Grinslân, Friesland, Oerisel, Gelderlân, Utert en Hollân. 379 minsken kamen om it libben, wêrfan 17 yn Friesland. Dykbrekken by Lemsterlân en Skoatersyl soargen derfoar dat hast de hiele súdlike helte fan 'e provinsje, ynklusyf de feangebieten, ûnder wetter stiene.
Situaasje Opsterlân
Yn it boek Histoarysk Tafereel fan 'e Floed yn Friesland. (Ljouwert 1826) Fan J. van Leeuwen krije wy in yndruk fan 'e situaasje yn Opsterlân yn 1825. Hoewol't der gjin deaden yn Opsterlân foelen, wie de skea enoarm. In protte huzen en pleatsen waarden fernield.
It fee wie yn it wetter en waard ûnderbrocht by freonen yn Langezwaag, tegearre mei it hynder. Hoe heech it wetter stie, blykt út it feit dat it 10 oant 20 palmbeammen boppe de slûzen yn Gorredijk stie!
De neisleep fan 'e oerstreamingsramp
Grutte oantallen bisten ferdronken, en in protte minsken waarden siik en stoaren troch fersmoarge drinkwetter en sykten lykas malaria en kolera. It opsleine turf gie ek ferlern. Nei't it wetter weromlutsen wie, waard dúdlik dat it gers fan 'e blaugêrsfjilden ferrotte wie en bedutsen wie mei in laach slyk. Dêrtroch joech it lân de earste 10 jier neat op. In soad sâlt turf ûntwikkele him, wêrtroch't it turf bruts en minder opsmiet. De wurkjende befolking bleau yn grutte earmoede, en de libbenskosten wiene heech. Jild wie krap, en belestingen wiene alarmearjend heech, foar in part as gefolch fan it Napoleontyske bewâld. Ferkeap fan ûnreplik guod levere ek neat op. Yn Langezwaag waard in útgong efter in pleats ferkocht foar 2 pûn tabak. Tabak wie doe tige yn trek en djoer. Kollektes en helpferliening waarden lanlik organisearre. Yn Opsterlân waarden 2.767 gûne ophelle foar de behoeftigen.
Ofbyldingsgalery
